Buiten de Waterpoort 2 – 6 (2016−2017)

Foto : SOB Research, Heinenoord.

In de peri­ode van 21 t/​m 25 novem­ber 2016 en 13 t/​m 17 maart 2017 is door SOB Research arche­o­lo­gisch onder­zoek uit­ge­voerd in de vorm van een Inven­ta­ri­se­rend Veld­on­der­zoek door mid­del van Proef­sleu­ven en een Arche­o­lo­gi­sche Bege­lei­ding van de aan­leg van een bouw­put ter plaatse van het plan­ge­bied Bui­ten de Water­poort 2 – 6.

Het onder­zoek is uit­ge­voerd in het kader van de ver­gun­ning­voor­waar­den voor de bouw van een hotel. De opper­vlakte van het plan­ge­bied bedraagt circa 1250 vier­kante meter. De opper­vlakte van het onder­zoeks­ge­bied bedraagt circa 470 vier­kante meter. Dit betreft de bouw­put voor het nieuwe hotel, met een omvang van circa 43 bij 11 meter.

Over­zichts­kaart onderzoeksgebied

De bouw­put is aan­ge­legd tot een diepte van 2.47 meter +NAP (circa 3.6 meter bene­den de top van het bestaande dijk­li­chaam). Van­uit dat niveau zul­len fun­de­rings­sleu­ven wor­den uit­ge­gra­ven tot een diepte van 1.97 meter +NAP. Op basis van mon­de­linge infor­ma­tie zul­len tus­sen de aan­leg van de bouw­put en het gra­ven van de fun­de­rings­sleu­ven hei­pa­len wor­den aan­ge­bracht tot een diepte van circa 18 meter bene­den het niveau van de bouwput.

Conclusies

Op basis van de uit het onder­zoek ver­kre­gen resul­ta­ten kun­nen de vol­gende con­clu­sies wor­den getrokken :

1. De bodem­op­bouw in het onder­zoeks­ge­bied tot het aan­ge­legde bouw­vlak op circa 2.47 meter +NAP betreft uit­slui­tend antro­po­gene ophoog­la­gen, bestaande uit zandpa­ket­ten met puin­brok­jes, kalk­brok­jes en kie­zels en lagen met bak­steen­puin. In het onder­zoeks­ge­bied lopen de antro­po­gene ophoog­la­gen af in noor­de­lijke rich­ting, waar­door de stra­ti­gra­fie als een opge­wor­pen dijk­li­chaam kan wor­den geïn­ter­pre­teerd. De top van de moge­lijk natuur­lijke Afzet­ting van Tiel werd in de boring (Boring nr. 10) moge­lijk bereikt op een diepte van 2.90 meter bene­den het aan­ge­legde vlak (2.47 meter +NAP), op 0.43 meter ‑NAP. Het betreft vrij schone grijze klei­laag. Ter plaatse van dit pro­fiel heeft het pak­ket ophoog­la­gen een dikte van ten­min­ste 5.90 meter. Bij onder­zoek in de Kei­zer­straat 1Smole, L. & J. Dijkstra (2005)
   Gorin­chem, opgra­ving Kei­zer­straat 2a, ADC Rap­port 349, Amers­foort.
   PDF (3 MB) en de Balen­steeg 2S. Ger­rit­sen, met bij­drage van R.F. van Dijk
   Defi­ni­tief onder­zoek aan de Balen­steeg 18 – 24, gemeente Gorin­chem ; Zaan­dijk ; 2007 ; Hol­lan­dia reeks nr. 54.
   Down­load (7,12 MB)
    werd een ver­ge­lijk­bare klei­laag aan­ge­trof­fen op een niveau van res­pec­tie­ve­lijk 0.90 meter ‑NAP en 0.70 meter ‑NAP. In de Balen­steeg lag deze klei­laag boven een ophoog­laag uit de 14^de eeuw met bak­steen- en lei­steen­frag­men­ten en is daar­mee even­eens als een ophoog­laag geïn­ter­pre­teerd. Het kan niet wor­den uit­ge­slo­ten dat de in Boring nr. 10 op 2.90 meter bene­den het vlak aan­ge­trof­fen grijze klei­laag even­eens een ophoog­laag betreft. Ten­slotte is bij de andere uit­ge­voerde borin­gen nog op veel die­pere niveaus bak­steen aan­ge­boord, tot op een maxi­male diepte van 5.15 meter bene­den het vlak (2.87 meter ‑NAP).
2. Bin­nen het onder­zoeks­ge­bied zijn res­tan­ten van (sub-)recente fun­de­rin­gen en een vloer aan­ge­trof­fen. Het betreft fun­de­rin­gen ver­vaar­digd van bak­steen en beton en een vloer van cement/​beton. Deze arche­o­lo­gi­sche spo­ren kun­nen geïn­ter­pre­teerd wor­den als res­ten van gebou­wen uit de tweede helft van de 20^e eeuw.
3. Bin­nen het onder­zoeks­ge­bied zijn res­ten aan­ge­trof­fen van een ronde ves­ting­to­ren, de stads­muur en een moge­lijke bebou­wing aan de bin­nen­zijde van de stads­muur. Aan de bin­nen­zijde van de stads­muur zijn ook bak­ste­nen weer­gang­bo­gen en een moge­lijke trap­con­struc­tie aan­ge­trof­fen, die samen­han­gen met de weer­gang aan de bin­nen­zijde van de stads­muur. In de stads­muur en de toren wer­den 6 met natuur­steen afge­werkte schiet­ga­ten aangetroffen.

Ach­ter­aan­zicht van een schietgat

De bak­ste­nen con­struc­ties van deze ver­de­di­gings­wer­ken zijn tot een maxi­male hoogte van 3.28 meter +NAP (circa 0.80 meter boven de onder­zijde van de nieuw aan­ge­legde bouw­put) in situ bewaard geble­ven en zijn waar­schijn­lijk nog tot op een diepte van ten min­ste 3.0−4.0 meter bene­den de bodem van de bouw­put aan­we­zig. Genoemde arche­o­lo­gi­sche res­ten betref­fen res­ten van de eer­ste, in steen opge­trok­ken stads­om­wal­ling van Gorin­chem. Bekend is dat vanaf circa 1382, na de ver­le­ning van de stads­rech­ten, de aar­den stads­wal­len van Gorin­chem zijn ver­van­gen door een ste­nen muur. De aan­ge­trof­fen arche­o­lo­gi­sche res­ten kun­nen daarom in het laat­ste deel van de 14^de eeuw wor­den geda­teerd, wat wordt beves­tigd door het for­maat van de gebruikte bak­ste­nen en de steen­hou­wers­mer­ken op de natuur­steen. Moge­lijk heeft het aan­ge­trof­fen deel van de laat­mid­del­eeuwse ves­ting­wer­ken later ook dienst gedaan als begren­zing van het voor­ter­rein van het kas­teel­com­plex van de Blauwe Toren, dat in de tweede helft van de 15^de eeuw in opdracht van Karel de Stoute is aangelegd.

Detail kaart ca. 1600 waarop res­ten Blauwe Toren en de oude omwal­ling nog aan­we­zig zijn

Het bij het onder­zoek aan­ge­trof­fen deel van de laat­mid­del­eeuwse ves­ting­wer­ken wordt op een oude kaart van 1592 nog weer­ge­ge­ven en is na de sloop van het kas­teel nog kort­ston­dig als stads­muur gehand­haafd. Rond 1612 waren de laat­mid­del­eeuwse ves­ting­wer­ken vol­le­dig ver­dwe­nen en lag ter plaatse van het onder­zoeks­ge­bied een dijk­li­chaam met kade, inclu­sief een brede heul (een onder­door­gang onder de kade)

Aanbevelingen

Zowel op basis van de fysieke als ook de inhou­de­lijke cri­te­ria, zoals vast­ge­legd in het deel­pro­ces Waar­de­ren van de KNA 4.0, Bij­lage IV, is sprake van een als behou­dens­waar­dig aan te mer­ken arche­o­lo­gi­sche vindplaats.

• Het vast­stel­len van een con­tour van de aan­we­zige vlij­la­gen van de fun­de­ring onder de ves­ting­to­ren en de stads­muur door mid­del van het zet­ten van grond­bo­rin­gen heeft niet tot het gewenste resul­taat geleid. Wel kan op basis van de uit­ge­voerde borin­gen wor­den gecon­clu­deerd dat het opgaande muur­werk van zowel de toren als de stads­muur nog tot op een diepte van ten­min­ste 3.20 tot 4.00 meter bene­den het aan­ge­legde vlak in de onder­grond aan­we­zig is. Het aan­ge­ven van een con­tour van vlij­la­gen rondom de ves­ting­to­ren en stads­muur, dit vooral om te kun­nen bepa­len waar hei­pa­len kun­nen wor­den geplaatst zon­der schade aan de arche­o­lo­gi­sche res­ten toe te bren­gen, is op grond van de uit de borin­gen ver­kre­gen resul­ta­ten niet goed moge­lijk. Bij de bereikte boor­diep­tes is het niet moge­lijk om met zeker­heid te kun­nen bepa­len of de boring op een vlij­laag, dan wel op een puin­brok of een losse bak­steen is gestuit. Deze methode met het zet­ten van grond­bo­rin­gen en de daar­uit ver­kre­gen resul­ta­ten bie­den een onvol­doende en zeker niet betrouw­bare basis op op basis daar­van een aan­ge­past palen­plan te kun­nen base­ren. Der­halve wordt gead­vi­seerd om met onder­zoek, anders dan het zet­ten van grond­bo­rin­gen, meer zeker­heid te ver­krij­gen met betrek­king tot de con­tour van de fun­de­rin­gen onder de toren en de stads­muur. Voor het bepa­len van de exacte diepte van de onder­kant van de stads­muur en de toren en de breedte van de vlij­la­gen zou­den mecha­ni­sche steen­bo­rin­gen meer dui­de­lijk­heid kun­nen verschaffen ;
• Gead­vi­seerd wordt om het gra­ven van de fun­de­rings­sleu­ven onder arche­o­lo­gi­sche bege­lei­ding te laten uitvoeren ;
• Gelet op het behou­dens­waar­dige karak­ter van de arche­o­lo­gi­sche vind­plaats wordt gead­vi­seerd deze zoveel moge­lijk in situ te behou­den en waar moge­lijk het bouw­plan zoda­nig aan te pas­sen dat behoud in situ wordt gewaarborgd ;
• Ten­einde ook in de toe­komst het behoud in situ te kun­nen garan­de­ren en ver­dere aan­tas­ting van de arche­o­lo­gi­sche res­ten te voor­ko­men, wordt gead­vi­seerd om aan het ter­rein de sta­tus van gemeen­te­lijk arche­o­lo­gisch monu­ment toe te kennen.