Ach­ter de Kerk (2008)

In de 11^de en 12^de eeuw was Gorin­chem, gele­gen aan de mon­ding van de Linge, één van de eer­ste neder­zet­tin­gen waar van­uit het ach­ter­land ont­gon­nen werd. In de eeu­wen erna groeide de neder­zet­ting onder het bewind van de Heren van Arkel uit tot een stadje met vanaf de tweede helft van de 13^de eeuw aar­den wal­len en grach­ten. In 1382 ver­kreeg Gor­cum stads­rech­ten.

Het vrij leg­gen van de graven

Zoals in veel dor­pen en ste­den vormde de kerk het mid­del­punt van de neder­zet­ting. In 1263 werd een aan Sint Maar­ten gewijde kerk in gebruik geno­men. De toren raakte in een onweer in 1361 zwaar bescha­digd en werd ver­van­gen door de hui­dige toren waar­aan tus­sen 1450 en 1517 is gebouwd. Moge­lijk wer­den vanaf de bouw van de eer­ste kerk in Gor­cum op de gewijde grond rond het kerk­ge­bouw over­le­de­nen begraven.

Begraaf­plaats

De eer­ste afbeel­ding van de kerk en het kerk­hof, van de hand van de car­to­graaf Jacob van Deven­ter, dateert uit de 16^de eeuw. Car­to­gra­fi­sche gege­vens uit de 16^de tot 20^e eeuw geven een indruk van de ont­wik­ke­ling van het kerk­ge­bouw en het ruim­te­ge­bruik van het omlig­gende ter­rein. Hier­uit is op te maken dat het deel van het kerk­ter­rein ten noor­den van de toren dat in 2008 door Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen is onder­zocht, moge­lijk tot in de 18^de eeuw in gebruik was als begraafplaats.

Bij dit arche­o­lo­gi­sche onder­zoek, dat naar aan­lei­ding van de geplande aan­leg van een blus­in­stal­la­tie voor de kerk­to­ren is uit­ge­voerd, zijn 53 indi­vi­duen opge­gra­ven. De gra­ven lagen naar chris­te­lijke tra­di­ties over­we­gend oost-west geo­ri­ën­teerd, met een lichte afwij­king naar het noor­den van­wege de door de lig­ging van de Krijt­straat gedic­teerde inde­ling van het kerkhof.

(Detail) stads­plat­te­grond Gorin­chem, Jacob van Deven­ter (1558)

Door de beperkte opper­vlakte die bij de arche­o­lo­gi­sche opgra­ving kon wor­den onder­zocht zijn uit­spra­ken over de inde­ling en de ont­wik­ke­ling van het kerk­hof las­tig te bear­gu­men­te­ren. Een onder­scheid in de kist­vor­men van de gra­ven in het noor­de­lijke deel van de opgra­vings­put en de ove­rige gra­ven heeft moge­lijk te maken met de inde­ling van het kerk­hof. Een dia­chroon onder­scheid is moge­lijk te her­ken­nen in de dis­con­ti­nu­ï­teit van de loca­tie­keuze van de begra­vin­gen. Ook is dit een aan­wij­zing voor de wijze waarop de gra­ven wer­den gemarkeerd.

Het vondst­ma­te­ri­aal en de den­dro­chro­no­lo­gi­sche date­rin­gen van het hout van de graf­kis­ten tonen dat de aan­ge­trof­fen indi­vi­duen tus­sen de 14^de-15^de eeuw en de 18^de eeuw moe­ten zijn begraven.

Arme­lui

Het fysisch-antro­po­lo­gi­sche onder­zoek laat zien dat de Gor­cu­mers die in dit deel van het kerk­hof begra­ven wer­den tot het arme deel van de bevol­king behoor­den. Met name de vrou­wen bereik­ten als gevolg van hun zware leef­om­stan­dig­he­den slechts een geringe lichaams­lengte en stier­ven op jonge leeftijd.

De arme­lui wer­den in een­vou­dige kis­ten van goed­koop hout begra­ven in een graf, dat maar in enkele geval­len was voor­zien van een kruis, in de scha­duw van de Grote Kerk van Gorinchem.