Ach­ter de Kerk (2008)

Onder­zoek

In de 11de en 12de eeuw was Gorin­chem, gele­gen aan de mon­ding van de Linge, één van de eer­ste neder­zet­tin­gen waar van­uit het ach­ter­land ont­gon­nen werd. In de eeu­wen erna groeide de neder­zet­ting onder het bewind van de Heren van Arkel uit tot een stadje met vanaf de tweede helft van de 13de eeuw aar­den wal­len en grach­ten. In 1382 ver­kreeg Gor­cum stads­rech­ten.

Archeologisch onderzoek Achter de kerk te Gorinchem, 2008

Het vrij leg­gen van de graven

Zoals in veel dor­pen en ste­den vormde de kerk het mid­del­punt van de neder­zet­ting. In 1263 werd een aan Sint Maar­ten gewijde kerk in gebruik geno­men. De toren raakte in een onweer in 1361 zwaar bescha­digd en werd ver­van­gen door de hui­dige toren waar­aan tus­sen 1450 en 1517 is gebouwd. Moge­lijk wer­den vanaf de bouw van de eer­ste kerk in Gor­cum op de gewijde grond rond het kerk­ge­bouw over­le­de­nen begraven.

Begraaf­plaats

De eer­ste afbeel­ding van de kerk en het kerk­hof, van de hand van de car­to­graaf Jacob van Deven­ter, dateert uit de 16de eeuw. Car­to­gra­fi­sche gege­vens uit de 16de tot 20e eeuw geven een indruk van de ont­wik­ke­ling van het kerk­ge­bouw en het ruim­te­ge­bruik van het omlig­gende ter­rein. Hier­uit is op te maken dat het deel van het kerk­ter­rein ten noor­den van de toren dat in 2008 door Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen is onder­zocht, moge­lijk tot in de 18de eeuw in gebruik was als begraafplaats.

Bij dit arche­o­lo­gi­sche onder­zoek, dat naar aan­lei­ding van de geplande aan­leg van een blus­in­stal­la­tie voor de kerk­to­ren is uit­ge­voerd, zijn 53 indi­vi­duen opge­gra­ven. De gra­ven lagen naar chris­te­lijke tra­di­ties over­we­gend oost-west geo­ri­ën­teerd, met een lichte afwij­king naar het noor­den van­wege de door de lig­ging van de Krijt­straat gedic­teerde inde­ling van het kerkhof.

(Detail) stadsplattegrond Gorinchem, Jacob van Deventer (1558), Nationaal Archief inv.nr. 1.4-5

(Detail) stads­plat­te­grond Gorin­chem, Jacob van Deven­ter (1558)

Door de beperkte opper­vlakte die bij de arche­o­lo­gi­sche opgra­ving kon wor­den onder­zocht zijn uit­spra­ken over de inde­ling en de ont­wik­ke­ling van het kerk­hof las­tig te bear­gu­men­te­ren. Een onder­scheid in de kist­vor­men van de gra­ven in het noor­de­lijke deel van de opgra­vings­put en de ove­rige gra­ven heeft moge­lijk te maken met de inde­ling van het kerk­hof. Een dia­chroon onder­scheid is moge­lijk te her­ken­nen in de dis­con­ti­nu­ï­teit van de loca­tie­keuze van de begra­vin­gen. Ook is dit een aan­wij­zing voor de wijze waarop de gra­ven wer­den gemarkeerd.

Het vondst­ma­te­ri­aal en de den­dro­chro­no­lo­gi­sche date­rin­gen van het hout van de graf­kis­ten tonen dat de aan­ge­trof­fen indi­vi­duen tus­sen de 14de/​15de eeuw en de 18de eeuw moe­ten zijn begraven.

Arme­lui

Het fysisch-antro­po­lo­gi­sche onder­zoek laat zien dat de Gor­cu­mers die in dit deel van het kerk­hof begra­ven wer­den tot het arme deel van de bevol­king behoor­den. Met name de vrou­wen bereik­ten als gevolg van hun zware leef­om­stan­dig­he­den slechts een geringe lichaams­lengte en stier­ven op jonge leeftijd.

De arme­lui wer­den in een­vou­dige kis­ten van goed­koop hout begra­ven in een graf, dat maar in enkele geval­len was voor­zien van een kruis, in de scha­duw van de Grote Kerk van Gorinchem.

Foto’s

Media

Archeologisch onderzoek bij Grote Toren

Arche­o­lo­gisch onder­zoek bij Grote Toren

GORIN­CHEM – Tij­dens de werk­zaam­he­den voor de blus­in­stal­la­tie van de Grote Toren ont­dekte men in janu­ari een grote hoe­veel­heid men­se­lijke bot­ten. In de week van 19 tot 23 mei start Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen een nader arche­o­lo­gisch onder­zoek bij…
Botresten gevonden bij Grote Toren Gorinchem

Bot­res­ten gevon­den bij Grote Toren Gorinchem

Tij­dens graaf­werk­zaam­he­den naast de Grote Toren in Gorin­chem zijn men­se­lijke bot­res­ten gevon­den. Het gaat om bot­ten die afkom­stig zijn van een begraaf­plaats aan de Groen­markt die 200 jaar gele­den is geslo­ten. Hoe oud de bot­ten zijn,…
Botresten onder torenvloer

Bot­res­ten onder torenvloer

GORIN­CHEM – Onder de vloer van de Grote Toren in Gorin­chem is een ver­stoorde begraaf­plaats aan­ge­trof­fen. De eer­ste bot­res­ten kwa­men al dins­dag te voor­schijn. Maar gis­te­ren werd pas dui­de­lijk dat de res­tan­ten van een kerk­hof onder de tegels verborgen…
Graven in de graven, team van archeologen aan het werk bij de Grote Kerk

Gra­ven in de gra­ven, team van arche­o­lo­gen aan het werk bij de Grote Kerk

GORIN­CHEM – In een kne­kel­put naast de Grote Kerk lig­gen twee sche­dels. Een arche­o­loog haalt ze voor­zich­tig uit de zware klei. Hij merkt op dat het waar­schijn­lijk man­nen zijn en wijst op de vorm van de oog­kas­sen en wenk­brau­wen. Een paar meter…
Honderden botten bij de Grote Kerk

Hon­der­den bot­ten bij de Grote Kerk

GORIN­CHEM – Het was even schrik­ken voor de werk­lui die vorige week dins­dag bezig waren met graaf­werk­zaam­he­den bij de Grote Kerk. Tij­dens de werk­zaam­he­den aan de blus­in­stal­la­tie stuit­ten zij op hon­der­den bot­ten. Op zich niet verwonderlijk…
Nader onderzoek naar opgegraven botten in Gorinchem

Nader onder­zoek naar opge­gra­ven bot­ten in Gorinchem

GORIN­CHEM – De bot­ten die deze week wor­den opge­gra­ven in de sleuf bij de Grote Toren in Gorin­chem wor­den de komende maan­den nader onder­zocht. Een fysi­sche antro­po­loog gaat pro­be­ren de leef­tijd van de bij de kerk begra­ven per­so­nen te achterhalen.…
Opgegraven botten kunnen leeftijd en ziekte prijsgeven

Opge­gra­ven bot­ten kun­nen leef­tijd en ziekte prijsgeven

GORIN­CHEM – De bot­ten die deze week wor­den opge­gra­ven in de sleuf bij de Grote Toren in Gorin­chem wor­den de komende maan­den ver­der onder­zocht. Een fysi­sche antro­po­loog gaat pro­be­ren de leef­tijd van de bij de kerk begra­ven per­so­nen te achterhalen.…
Opgegraven botten naar laboratorium voor onderzoek

Opge­gra­ven bot­ten naar labo­ra­to­rium voor onderzoek

GORIN­CHEM – Bij de arche­o­lo­gi­sche opgra­vin­gen in de sleuf naast de Grote Toren in Gorin­chem zijn behalve bot­ten en enkele scherf­res­ten geen bij­zon­der­he­den gevon­den. Een deel van de opge­gra­ven bot­ten en scher­ven is voor nader onder­zoek naar…
Skeletten bij Grote kerk hadden zwaar leven

Ske­let­ten bij Grote kerk had­den zwaar leven

GORIN­CHEM – De Gor­cu­mers die eeu­wen gele­den in de scha­duw van de Grote Kerk zijn begra­ven, heb­ben een zwaar leven ach­ter de rug gehad. Dit blijkt uit fysisch-antro­po­lo­gisch onder­zoek door Maja d’Hol­losy . Deze ske­let­ten kwa­men in mei 2008 tevoorschijn…
Verder zoeken naar skeletten

Ver­der zoe­ken naar skeletten

GORIN­CHEM – Na het week­end wordt er gegra­ven bij de Grote Toren , om te onder­zoe­ken of er meer men­se­lijke res­ten lig­gen. In janu­ari werd een grote hoe­veel­heid bot­ten aan­ge­trof­fen tij­dens werk­zaam­he­den voor de blus­in­stal­la­tie van de kerk. Destijds…
Wroeten in de Gorcumse klei: archeologen brengen botten in kaart

Wroe­ten in de Gor­cumse klei : arche­o­lo­gen bren­gen bot­ten in kaart

GORIN­CHEM – Han­den gehuld in latex hand­schoe­nen gra­ven uiterst voor­zich­tig de over­tol­lige mod­der weg. Steeds meer bot­ten komen aan de opper­vlakte te lig­gen. Delen van ske­let­ten wor­den nauw­keu­rig schoon­ge­maakt en in kaart gebracht. Archeologen…

Publi­ca­ties

Grote Kerk en Toren Busch, A.J. (1994)
Grote Kerk en Toren, Gorcumse Monumentenreeks 2, Gorinchem.
WorldCat | Flipbook | PDF (5 MB)
Hoogendijk, T., M. d'Hollosy & T. Verminnen (2010) Archeologische Opgraving (AO), Gorinchem Achter de Kerk/Krijtstraat, Hollandia reeks 296, Zaandijk . Hoogendijk, T., M. d'Hollosy & T. Verminnen (2010)
Archeologische Opgraving (AO), Gorinchem Achter de Kerk/Krijtstraat, Hollandia reeks 296, Zaandijk .
Flipbook | PDF (42,41 MB)
Hoogendijk, T. (2011) In de schaduw van de Grote Kerk Archeologisch onderzoek van het kerkhof van de Grote Kerk in Gorinchem 14e tot 18e eeuw, Zaandijk. Hoogendijk, T. (2011)
In de schaduw van de Grote Kerk Archeologisch onderzoek van het kerkhof van de Grote Kerk in Gorinchem 14e tot 18e eeuw, Zaandijk.
Rooijen, E. van (2008) Gorinchem: Achter de Kerk, in: Archeologische Kroniek van Zuid-Holland, 40, p. 16. Rooijen, E. van (2008)
Gorinchem: Achter de Kerk, in: Archeologische Kroniek van Zuid-Holland, 40, p. 16.
Flipbook | PDF (5,76 MB)

Met­a­data

Archisnummer(s):28581 (onderzoeksmelding)
Topografische Kaart:38G
Coördinaten:126.425/426.890
126.423/426.860
126.433/426.860
126.433/426.890
Toponiem:Achter de kerk/Krijtstraat
Plaats:Gorinchem
Gemeente:Gorinchem
Provincie:Zuid-Holland
Type onderzoek:DAO (Definitief Archeologisch Onderzoek)
Uitvoerder:Hollandia Archeologen
Projectleider:Drs. M.J.J. Dautzenberg
Opdrachtgever:Gemeente Gorinchem
Bevoegd gezag:Gemeente Gorinchem
Aanvang onderzoek:19 mei 2008-23 mei 2008
Vondsten & documentatie:Gemeentelijk depot voor archeologie Gorinchem
DANS:-

Reacties zijn gesloten.