Arkel­straat 102 | Blue­band­huis (2011)

Onderzoek

Sporen in het profiel worden nauwkeurig vastgelegd

Sporen in het profiel worden nauwkeurig vastgelegd

Maandag 31 oktober 2011 startte Hollandia Archeologen in opdracht van Poort 6 het archeologische onderzoek op de plaats van het Bluebandhuis, hoek Arkelstraat-Rosmolensteeg. Het schitterende oktoberweer lokte opvallend veel Gorcumers naar de put om een kijkje te nemen. Via Twitter bleven belangstellenden dagelijks op de hoogte van de actuele ontwikkelingen. Hieronder het dagboek.

Maandag 31 oktober

Al op de eerste dag van de opgraving blijkt dat het Bluebandhuis gebouwd was op de fundamenten van oudere panden. Deze fundamenten werden vandaag ingemeten, getekend en op de foto vastgelegd. Behalve scherven, werd ook een benen schaats (glis) gevonden. Morgen gaan deze fundamenten er uit en wordt de opgravingsput verdiept.

Dinsdag 1 november

De put werd verder uitgediept. De gisteren aangetroffen funderingen bleken op op hun beurt gefundeerd met hout. In de daaronder liggende ophogingslaag werd een ingegraven waterkan van grijsbakkend aardewerk aangetroffen, voorlopig gedateerd tussen 1275 en 1325. Bij nader onderzoek bleek de kan 441 fragmenten van 41 skeletten van veldmuizen te bevatten. De kan werd gebruikt om muizen te vangen. Dergelijke muizenvallen werden eerder tijdens onderzoek in Kerk-Avezaath en Leidsche Rijn aangetroffen.

De toepassing was heel simpel: men groef eerst een smalle greppel rond de opslagplaats, waar vervolgens de voor de helft met water gevulde potten werden ingegraven. Omdat het voor de muis lastig was uit de greppel te komen kwam hij vanzelf een keer in de pot met water terecht.

Woensdag 3 november

De profielen in de put werden getekend en beschreven. Er blijkt een keienstraatje evenwijdig aan de Arkelstraat te lopen. Dit is gedocumenteerd. Grondboringen in de kleibodem van de put zijn een aanleiding tot gedeeltelijke verdere verdieping van de put (morgen). Aardige vondst vandaag was een kleine dolk.

Donderdag 4 november

De put werd verdiept tot aan het veen. Een dikke boomstam met bast is heel geschikt voor dendrochronologisch onderzoek naar leeftijd en herkomst. Het voorste deel van de put werd volgestort, aansluitend is een nieuw vlak aangelegd. Hier hout, muren en rommelige vloertjes van kloostermoppen. De gevonden scherven dateren uit de vijftiende eeuw.

Vrijdag 5 november

De werkzaamheden in de tweede aangelegde werkput, aansluitend aan de eerste werkput geven hetzelfde beeld als de voorgaande dag. De meest voorkomende vondsten zijn grijsbakkende aardewerk scherven. Dit type aardewerk werd gebruikt van 1300-1450. Het onderzoek zal naar verwachting 2 weken in beslag nemen en wordt uitgevoerd door Hollandia Archeologen in Zaandijk, aangevuld met enkele Gorcumse vrijwilligers. Opdrachtgever is woningbouwvereniging Poort 6.

Maandag 7 november

Werkput 2 is nu 4 m. diep. Twee mestkuilen, hout en kleilagen kwamen tevoorschijn. In het profiel (de putwanden) is de gelaagdheid van de bodem is nu wel goed zichtbaar. Dit wordt getekend en daarna zal de put gedeeltelijk verder worden verdiept. De vondsten vandaag waren voornamelijk metalen zoals een deel van een ruiterspoor, een bewerkt spiegeltje en een (pelgrims)insigne.

Dinsdag 8 november

Vandaag werd een put aangetroffen met een balkenfundering.

Woensdag 9 november

Het goede nieuws: de archeologen zijn gestuit op maalsteenfragmenten en grote doorboorde houtdelen van de rosmolen. Het formaat van de bakstenen van de forse waterput is veel kleiner dan wat er tot nu toe werd aangetroffen onder het Bluebandhuis. De put werd aangelegd in de 19de eeuw.

Donderdag 10 november

Sedert eeuwen stijgt er weer een mestgeur op in de Rosmolensteeg. Bij het verdiepen zijn veel mestkuilen te zien. Vondsten: grote stukken leder.

Vrijdag 11 november

Onder een beerput van vlechtwerk kwam een beerton tevoorschijn gevuld met aardewerk uit de 15e eeuw. Uit de noordoost kant van de werkput kwamen veel maalsteenfragmenten en belangrijke houtdelen uit de grond. Nu begint de verwerking van de gegevens en de vondsten. De belangstelling bij de opgraving was inspirerend voor de archeologen.

Hoogendijk, T. (2015)Laatmiddeleeuwse bewoning op de locatie van het Bluebandhuis in Gorinchem, Hollandia reeks 520, Zaandijk. Hoogendijk, T. (2015)
Laatmiddeleeuwse bewoning op de locatie van het Bluebandhuis in Gorinchem, Hollandia reeks 520, Zaandijk.
Flipbook | PDF (15 MB)
Kan vol ongedierte naar tentoonstelling Rijksmuseum

Kan vol onge­dierte naar ten­toon­stel­ling Rijksmuseum

Vanaf don­der­dag 2 mei is in het Rijks­mu­seum van Oud­he­den in Lei­den een niet-alle­daagse Gor­cumse bodem­vondst te zien : een mid­del­eeuwse kan, ...

Rosmolen

De laatste tredmolen van Amsterdam in 1911, Spaarnestad Photo

De laatste tredmolen van Amsterdam in 1911

Verpachting

Molens werden in Gorinchem verpacht. Hiervan werd administratie bijgehouden in een pachtboek. Dank zij het pachtboek is precies bekend welke molens in deze stad anno 1543 aanwezig waren. Aerdt de Roy Gijsbertsz. pachtte de Kleine Rosmolen en de Cansemolen voor Æ’ 540 en zijn zwager Willem Gornelisz. De Grote Rosmolen en de beide andere windmolens: de Arkelmolen en de Lazarusmolen; hiervoor betaalde hij Æ’ 695 per jaar.

In 1543 telde Gorinchem drie windmolens en twee rosmolens. Als de wieken van de windmolens wegens windstilte stil stonden, dan waren het de rosmolens die het graan voor de bevolking maalden. Rosmolens zijn maalinrichtingen die in beweging worden gebracht door één of meer paarden. Die paarden lopen dan steeds in ’t rond, waardoor de molenstenen aan het draaien worden gebracht. Door die omstandigheid zijn rosmolens niet zo aan een bepaalde plaats gebonden als bijvoorbeeld windmolens, die geen bestaansrecht hebben zonder een vrije windvang. Rosmolens kon men dan ook aantreffen midden in steden en dat was in Gorinchem inderdaad het geval.

Detail kaart Gorinchem door Jacob van Deventer (1558) met daarop de rosmolen als cirkel gemarkeerd

Detail kaart Jacob van Deventer (1558) met daarop de rosmolen als cirkel gemarkeerd

De Grote Rosmolen was te vinden in de Arkelstraat recht tegenover de Haarstraat op de noordelijke hoek van een steeg, die niet voor niets de naam Rosmolensteeg draagt. Die rosmolen, waarin 16 paarden mochten werken, moet in een behoorlijk groot pand zijn gevestigd geweest. De Kleine Rosmolen bood daarentegen plaats aan 12 paarden en stond in de Boerenstraat, destijds nog aangeduid als Krijtstraat. Hij was te vinden recht achter De Doelen op de plaats waar thans het Tuighuis of Arsenaal staat.

Straten reinigen

De pachters van de molens waren gehouden aan diverse bepalingen die soms heel merkwaardig aandoen. Zo was de molenaar die de Kleine Rosmolen pachtte verplicht de straat achter het Minderbroederklooster in de Arkelstraat schoon te houden en de pachter van de Grote Rosmolen moest geregeld het marktplein reinigen. Dat hield niets minder in dan tussen Pasen en 1 oktober eenmaal per maand de bezem erover te halen en in het najaar en de winter elke 14 dagen. Bij nalatigheid liet de schout het op zijn kosten schoonmaken, terwijl hij de kosten dubbel in rekening mocht brengen bij de tekortschietende molenpachter.

In 1550 pachtte Aerdt de Roy Gijsbertsz. De Grote Rosmolen en de Arkelmolen. Zijn zoon Alardt de Roy Aertsz., die zoals het een goed molenaar betaamde in de voetsporen van zijn vader trad, was de pachter van de Kleine Rosmolen, de Cansemolen en de Lazarusmolen. Vader en zoon De Roy waren machtige lieden, want zij waren de enige korenmolenaars in het gehele Land van Arkel. Alle molens in één hand kwam de stadsregering van Gorinchem ongewenst voor en bij de volgende verpachting was er een voorwaarde toegevoegd aan de gebruikelijke condities: (...) Directe familiebanden tussen de pachters van de diverse molens waren in het vervolg taboe.

Molenkoning

In 1563 ontbreekt dat verbod in de voorwaarden en niet per ongeluk. Er is dan slechts één pachter die alle vijf Gorinchemse molens in pacht neemt voor een bedrag van ƒ 1088 terwijl een jaar eerder de molens te zamen slechts ƒ 652 opbrachten. Er was nu dus één ongekroonde molenkoning in de stad, die het monopolie bezat van het malen van granen in een betrekkelijk groot gebied. Het was Aerdt de Roy, wiens naam al eerder als molenpachter of molenmeester ter sprake kwam.

Feit is in elk geval, dat op 8 juli 1621 de navolgende molens op de gebruikelijke wijze door burgemeesteren ten overstaan van schepenen aan particulieren werden getransporteerd: (...) de Grote Rosmolen in de Arkelstraat. De koper van de Grote Rosmolen en de windmolen bij de Arkelpoort was gebonden aan soortgelijke voorwaarden: hij moest gratis maaldiensten verrichten voor het Oudemannenhuis en het Oudevrouwenhuis en ook voor de drossaard.  De koper van de Grote Rosmolen en de windmolen bij de Arkelpoort moest ƒ 4000 betalen en jaarlijks ook ƒ 150 als erfpacht op de windmolen en ƒ 60 op de Grote Rosmolen.  Deze persoon (mr. Abraham Boxman) wist ook het resterende deel van de molen te verwerven, zodat hij hem in zijn geheel in handen kreeg, evenals de twee bijbehorende huizen in de Arkelstraat waarin nog altijd een rosmolen was ondergebracht.

Belegering

De rosmolen was lang uit de tijd, maar tocht speelde hij nog een rol in 1814. In januari van dat jaar , toen Gorinchem een belegerde vesting was, mochten de beide windkorenmolens slechts graan malen voor het ingesloten garnizoen. De burgerij  was toen uitsluitend aangewezen op de Grote Rosmolen.  Na de dood van mr. Abraham Boxman in 1856, nadat hij twee jaar eerder het ambt van burgemeester van zijn vaderstad om gezondheidsredenen had neergelegd, erfde zijn dochter Margaretha Alida Hendrika, de echtgenote van jhr. Frederik Gerrit Edmond Merkus van Gendt, de windkorenmolen en de inmiddels tot een dubbelwoonhuis verbouwde huisjes in de Arkelstraat.

Busch, A.J. (1978) Molens in Gorinchem. Wetenswaardigheden over de plaatselijke molens in de loop der eeuwen, Merewade, facetten van Gorcums verleden 1, Gorinchem. Busch, A.J. (1978)
Molens in Gorinchem. Wetenswaardigheden over de plaatselijke molens in de loop der eeuwen, Merewade, facetten van Gorcums verleden 1, Gorinchem.
WorldCat | Flipbook| PDF (8 MB)

Foto's

Publicaties

Blonk-van den Bercken, A.L, A.A.A. Verhoeven, H. van Londen, J.W. Oudhof, G. Overmars & M.E. Lobbes (2020) Ambachtelijke productie in steden. Een inventarisatie en analyse op hoofdlijnen van archeologische aanwijzingen voor ambachtelijke productie in steden in de late middeleeuwen en nieuwe tijd, Nederlandse Archeologische Rapporten 066, Amersfoort. Blonk-van den Bercken, A.L, A.A.A. Verhoeven, H. van Londen, J.W. Oudhof, G. Overmars & M.E. Lobbes (2020)
Ambachtelijke productie in steden. Een inventarisatie en analyse op hoofdlijnen van archeologische aanwijzingen voor ambachtelijke productie in steden in de late middeleeuwen en nieuwe tijd, Nederlandse Archeologische Rapporten 066, Amersfoort, p. 104.
WorldCat | Flipbook | PDF (30 MB)
Busch, A.J. (1978) Molens in Gorinchem. Wetenswaardigheden over de plaatselijke molens in de loop der eeuwen, Merewade, facetten van Gorcums verleden 1, Gorinchem. Busch, A.J. (1978)
Molens in Gorinchem. Wetenswaardigheden over de plaatselijke molens in de loop der eeuwen, Merewade, facetten van Gorcums verleden 1, Gorinchem.
WorldCat | Flipbook| PDF (8 MB)
Hoogendijk, T. (2018)Opgravingen aan de Rosmolensteeg en Krijtstraat, in: F. Cerutti, R. Mulder, B. Stamkot & A. de Vries (red.), Tien eeuwen Gorinchem. Geschiedenis van een Hollandse stad, Utrecht, p. 54-55. Hoogendijk, T. (2018)
Opgravingen aan de Rosmolensteeg en Krijtstraat, in: F. Cerutti, R. Mulder, B. Stamkot & A. de Vries (red.), Tien eeuwen Gorinchem. Geschiedenis van een Hollandse stad, Utrecht, p. 54-55.
WorldCat
Hoogendijk, T. (2018)Schrijfstiften en pelgrimsinsignes uit Gorcumse bodem, in: F. Cerutti, R. Mulder, B. Stamkot & A. de Vries (red.), Tien eeuwen Gorinchem. Geschiedenis van een Hollandse stad, Utrecht, p. 158-160. Hoogendijk, T. (2018)
Schrijfstiften en pelgrimsinsignes uit Gorcumse bodem, in: F. Cerutti, R. Mulder, B. Stamkot & A. de Vries (red.), Tien eeuwen Gorinchem. Geschiedenis van een Hollandse stad, Utrecht, p. 158-160.
WorldCat
Hoogendijk, T. (2015)Laatmiddeleeuwse bewoning op de locatie van het Bluebandhuis in Gorinchem, Hollandia reeks 520, Zaandijk. Hoogendijk, T. (2015)
Laatmiddeleeuwse bewoning op de locatie van het Bluebandhuis in Gorinchem, Hollandia reeks 520, Zaandijk.
Flipbook | PDF (15 MB)
Kroes, T.A.C. (2012)Plangebied Bluebandhuis, Arkelstraat 104, gemeente Gorinchem. Archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek, RAAP-notitie 4275, Weesp. Kroes, T.A.C. (2012)
Plangebied Bluebandhuis, Arkelstraat 104, gemeente Gorinchem. Archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek, RAAP-notitie 4275, Weesp.
Flipbook | PDF (9,69 MB)
Rijkelijkhuizen, M. (2013)Two mystery objects and a calfskin glove: exceptional leather finds from Gorinchem, the Netherlands, in: Newsletter Archaeological Leather Group (ALG) 37, p. 3-6. Rijkelijkhuizen, M. (2013)
Two mystery objects and a calfskin glove: exceptional leather finds from Gorinchem, the Netherlands, in: Newsletter Archaeological Leather Group (ALG) 37, p. 3-6.
Flipbook | PDF (2,45 MB)
Rijkelijkhuizen, M. (2015)Paardentuig en een handschoen, enkele laat middeleeuwse leervondsten uit Gorinchem, in: Westerheem, het tijdschrift voor de Nederlandse archeologie, 65, nr. 1, p. 10 - 13. Rijkelijkhuizen, M. (2015)
Paardentuig en een handschoen, enkele laat middeleeuwse leervondsten uit Gorinchem, in: Westerheem, het tijdschrift voor de Nederlandse archeologie, 65, nr. 1, p. 10 - 13.
Flipbook | PDF (2 MB)
Willemsen, A. (2015) Van hand tot hand. Handschoenen en wanten in de Nederlanden voor 1700, Honderden... 5, Zwolle Willemsen, A. (2015)
Van hand tot hand. Handschoenen en wanten in de Nederlanden voor 1700, Honderden... 5, Zwolle, p. 24-25.
WorldCat
Willemsen, A. (2019)Middeleeuwse tuinen. Aardse paradijzen in oost en west, 1200-1600, Leiden, p. 31-33. Willemsen, A. (2019)
Middeleeuwse tuinen. Aardse paradijzen in oost en west, 1200-1600, Leiden, p. 31-33.
WorldCat

Media

Archeologisch onderzoek

Archeologisch onderzoek

  GORINCHEM - Op de locatie waar straks het nieuwe Bluebandhuis komt wordt binnenkort door Hollandia Archeologen gestart met het archeologisch onderzoek. De verwachting is dat er mogelijk resten gevonden worden uit de vroege middeleeuwen. Er...
Bijzondere leervondst in de stad

Bijzondere leervondst in de stad

  GORINCHEM - Archeologen hebben tijdens opgravingen in de Gorcumse binnenstad enkele bijzondere lederen voorwerpen gevonden. Zij onderzochten de bodem van de bouwplaats van het Bluebandhuis weliswaar al in november 2011, maar pas tijdens de...
Gevelsteen voor Bluebandhuis

Gevelsteen voor Bluebandhuis

  GORINCHEM -  Het Bluebandhuis op de hoek van de Arkelstraat en de Rosmolensteeg heeft sinds vrijdag 21 juni een eigen gevelsteen. De steen geeft de geschiedenis van het bijzondere pand perfect weer.  De onthulling van de tegel werd gedaan d...
Kloostermoppen in bouwput Bluebandhuis

Kloostermoppen in bouwput Bluebandhuis

  GORINCHEM - 'Pok!' Tim Hoogendijk van Hollandia Archeologen draait zich abrupt om naar zijn collega. 'Pok, Pok.' klinkt het nogmaals. Het is duidelijk onder de kleilaag van de bouwput van het Bluebandhuis aan de Arkelstraat in Gorinchem ligt...
Rosmolen uit de 15de eeuw gevonden

Rosmolen uit de 15de eeuw gevonden

  GORINCHEM  - Archeologen van Hollandia en vrijwilligers van de Werkgroep Archeologie hebben gisteren op de hoek van de Arkelstraat in de Gorcumse binnenstad restanten van een rosmolen blootgelegd. De Rosmolensteeg, die aan de onderzoekplaats ...
Vondst kan met muizen. Archeologen stuiten op dertiende-eeuws fundament

Vondst kan met muizen. Archeologen stuiten op dertiende-eeuws fundament

  GORINCHEM - Archeologen hebben op hun laatste onderzoeksdag in de Gorcumse binnenstad fundamenten aangetroffen van woningen uit de dertiende eeuw. Niet eerder zijn er sporen van huizen van de gewone man gevonden in de Arkelstad. Tot nu toe...
Vondst uit middeleeuwen

Vondst uit middeleeuwen

  GORINCHEM - Archeologen hebben in de Gorcumse binnenstad sporen aangetroffen van houten bebouwing uit de 14e eeuw. "Dit is vrij uitzonderlijk", zegt Tim Hoogendijk van Hollandia Archeologen uit Zaandijk. De vondst van een houten funderingsbalk...
Vondst: kan vol muizen

Vondst: kan vol muizen

  GORINCHEM - Archeologen hebben op hun laatste dag in Gorcum fundamenten  aangetroffen van woningen uit de dertiende eeuw. Niet eerder werden hier sporen van huizen van de gewone man gevonden. Tot nu toe waren de fundamenten die werden ...
Zoeken naar sporen Rosmolen bij Bluebandhuis

Zoeken naar sporen Rosmolen bij Bluebandhuis

  GORINCHEM - Hollandia Archeologen is gisteren in de Gorcumse binnenstad gestart met onderzoek op de plek waar tot voorheen het Bluebandhuis stond. Er is twee weken voor uitgetrokken. "De verwachting is dat er sporen uit de late middeleeuwen...

Metadata

 

Archisnummer(s):48248 (OM bureauonderzoek)
49061 (OM opgraving)
Topografische Kaart:38G
Coördinaten:126.641/427.070 (centrum)
Toponiem:Plangebied Bluebandhuis
Plaats:Gorinchem
Gemeente:Gorinchem
Provincie:Zuid-Holland
Type onderzoek:Archeologische opgraving
Uitvoerder:Hollandia Archeologen
Projectleider:Drs. P.M. Floore
Opdrachtgever:Poort 6
Bevoegd gezag:Gemeente Gorinchem
Aanvang onderzoek:31-10-2011
Vondsten & documentatie:Gemeentelijk depot voor archeologie Gorinchem
DANS:-

Reacties zijn gesloten.