Een kijkje in de keuken van de Magdalenazusters

 

 

In juni dit jaar heeft Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen de laat­ste fase van het arche­o­lo­gisch onder­zoek aan de Bagij­nen­wal­straat uit­ge­voerd. De direc­te aan­lei­ding hier­voor is de bouw van 26 woon­hui­zen aan weers­zij­de van de Bagij­nen­wal­straat en de Lin­de­boom. Dit pro­ject staat bekend als Hel­den van Gor­kum en wordt ont­wik­keld door Van Wij­nen uit Dordrecht.

Voor­af­gaand aan de laat­ste fase van het arche­o­lo­gisch onder­zoek (de opgra­ving) werd al van­af 2008 voor­on­der­zoek uit­ge­voerd. Van­we­ge de eco­no­mi­sche cri­sis in 2012 was na de sloop van de oude bebou­wing de her­ont­wik­ke­ling van het gebied stop­ge­zet.  Pas zeven jaar later pak­te men de draad opnieuw op en start­te Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen in mei 2019 een waar­de­rend proefsleuvenonderzoek.

Door vier lan­ge sleu­ven over het ter­rein te gra­ven werd dui­de­lijk wel­ke arche­o­lo­gi­sche res­ten in de onder­grond nog aan­we­zig waren en wat de kwa­li­teit daar­van was. Zo wer­den de fun­de­rin­gen van ver­schil­len­de gebou­wen, een kade­muur en een deel van de laat­mid­del­eeuw­se stads­muur aan­ge­trof­fen. Met uit­zon­de­ring van de plaat­sen waar de voor­ma­li­ge wonin­gen had­den gestaan, bleek alles goed bewaard geble­ven onder een cir­ca 0,5 m dik­ke puin­hou­den­de grondlaag.

Resten van de laatmiddeleeuwse stadsmuur aan de Bagijnenwalstraat Gorinchem 2019, foto Hollandia Archeologen.

Laat­mid­del­eeuw­se stads­muur aan de Bagij­nen­wal­straat,  foto Hol­lan­dia Archeologen.

Stadsmuur

Eerst werd de stads­muur samen met een bouw­his­to­ri­cus in kaart gebracht. Daar­bij werd ook het fun­da­ment van de Bagij­nen­to­ren aan­ge­sne­den. De stads­muur bestond uit een serie van poe­ren met een onder­lin­ge afstand van ca. 2,8 m (hart­maat) waar­op de spaar­bo­gen voor de weer­gang rust­ten. De fun­de­ring van de schild­muur (de bescher­mings­muur) was ca. 0,9 m breed (drie bak­ste­nen breed). De breed­te van het opgaand werk is niet pre­cies vast­ge­steld, maar zou net als de toren ca. 0,75 m breed geweest kun­nen zijn.

Detail kaart door Jacob van Deventer (1558) met de laatmiddeleeuwse vestingmuur en de Bagijnentoren te Gorinchem

Detail kaart door Jacob van Deven­ter (1558) met de mid­del­eeuw­se ves­ting­muur en de Bagijnentoren

De gebruik­te bak­ste­nen had­den net als bij de toren een afme­ting van 29,5÷30÷30,5 x 14/14,5 x 7 cm en een 5 lagen­maat van 38,5 cm. Van de toren was enkel de ach­ter­kant bewaard. De voor­zij­de was vol­le­dig gesloopt. Ver­moe­de­lijk had dit plaats gevon­den in de late 16e eeuw, als de nieu­we ves­ting rond­om Gorin­chem werd aan­ge­legd. Tij­dens de opgra­ving werd nog een plaat­se­lijk ophoog­pak­ket vast­ge­steld. Het is ech­ter niet zeker of dit voor de aan­leg van de stads­muur was gedaan of dat er spra­ke is van een wal-fase voor­af­gaand aan de verstening.

Klooster

De afzon­der­lij­ke gebou­wen ble­ken met uit­zon­de­ring van een 18e-19e eeuws woon­huis onder­deel te zijn van een 15e eeuws kloos­ter­com­plex. 1 Hier leef­den Mag­da­len­azus­ters een terug­ge­trok­ken bestaan op het ter­rein van een voor­ma­lig begijn­hof. Het kloos­ter­deel dat bin­nen het plan­ge­bied kon wor­den bloot­ge­legd bestond uit een ver­warm­de kamer, moge­lijk de eet­zaal geweest, en twee keu­kens : een war­me keu­ken met een oven voor het bra­den en bak­ken en een kou­de keu­ken voor het voor­be­rei­den en inma­ken van voed­sel. Aan de zui­de­lij­ke zij­de van de kloos­ter­com­plex bevond zich het hof, even­tu­eel gebruikt als tuin, met een water­put. Een dui­de­lij­ke kloos­ter­gang is helaas niet bepaald van­we­ge de hui­di­ge bebouwing.

Tij­dens de Beel­den­storm in 1566 werd het kloos­ter geplun­derd. In 1572 werd het gebouw nog­maals leeg­ge­roofd. De zus­ters waren toen al gevlucht.2 Hun 68-jari­ge rec­tor Joan van Oos­ter­wijk behoor­de tot de Mar­te­la­ren van Gor­cum en werd in Den Briel opge­han­gen.3

Molen

Bin­nen het onder­zoek­ge­bied, ter hoog­te van de ver­warm­de zaal en war­me keu­ken, werd omstreeks 1575 een stan­derd­mo­len geplaatst, eerst nog aan­ge­duid als de Bagij­nen­mo­len, later de Brou­wers­mo­len genoemd. 4 Voor de fun­de­ring waren veel her­ge­bruik­te bak­ste­nen toe­ge­past. De molen deed tot 1657 ach­ter­een­vol­gens dienst als koren‑, mout- en runmolen.

Bagijnenwal Gorinchem, detail kaart Joan Blaeu (1649),  collectie Koninklijke Bibliotheek, Den Haag

Detail kaart Joan Blaeu (1649),  col­lec­tie Konink­lij­ke Bibli­o­theek, Den Haag

Leerlooierij

Aan de noord­zij­de van de Bagij­nen­wal­straat wer­den de res­ten van een leer­looi­e­rij aan­ge­trof­fen. Veel was hier­van niet over­ge­ble­ven. De fun­de­rin­gen van het gebouw zijn waar­schijn­lijk gebruikt als beschoei­ing van een aldaar gele­gen waterloop.

Leerlooierij, houtsnede uit de 16e eeuw, collectie Germanisches National Museum, Nürnberg.

Leer­looi­e­rij, hout­sne­de 16e eeuw, col­lec­tie Ger­ma­nis­ches Nati­o­nal Muse­um, Nürnberg.

Vervolg

Het arche­o­lo­gisch en bouw­his­to­risch onder­zoek op deze loca­tie lever­den veel nieu­we infor­ma­tie op. De komen­de maan­den gaat Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen hier­mee ver­der aan de slag. Omdat het onder­zoek naar de res­ten van de laat­mid­del­eeuw­se stads­muur tij­dig plaats­vond kon de pro­ject­ont­wik­ke­laar het palen­plan van de nieuw­bouw aan­pas­sen. De muur­res­ten blij­ven ver­der onge­schon­den bewaard in de bodem. Ook het meren­deel van de kloos­ter­keu­ken blijft behou­den, bedekt door de tui­nen van de te bou­wen wonin­gen. In sep­tem­ber vangt de nieuw­bouw aan.

Met dank aan K.T. Salo­mons, Hol­lan­dia Archeologen.

Brochure onderzoek Bagijnenwalstraat en Lindeboom

Brochure onderzoek Bagijnenwalstraat en Lindeboom

  Woens­dag 16 sep­tem­ber was de offi­ci­ë­le start van het bouw­pro­ject Hel­den van Gor­kum. Het komend jaar wordt aan weers­zij­den van …

Opgraving plangebied Bagijnenwal 2 juni gestart

Opgraving plangebied Bagijnenwal 2 juni gestart

  Dins­dag 2 juni start­te Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen een opgra­ving op het plan­ge­bied Bagij­nen­wal.  Het arche­o­lo­gisch onder­zoek wordt uit­ge­voerd in opdracht van projectontwikkelaar …

Bagijnenwalstraat-Lindeboom (2008, 2011, 2012, 2019)

Bagijnenwalstraat-Lindeboom (2008, 2011, 2012, 2019)

Voorafgaand aan de laatste fase van het archeologisch onderzoek: de opgraving, was al vanaf 2008 vooronderzoek uitgevoerd. Vanwege de economische crisis in 2012 werd na de sloop van de oude bebouwing...

Reacties kunnen niet achtergelaten worden op dit moment.