In juni dit jaar heeft Hollandia Archeologen de laatste fase van het archeologisch onderzoek aan de Bagijnenwalstraat uitgevoerd. De directe aanleiding hiervoor is de bouw van 26 woonhuizen aan weerszijde van de Bagijnenwalstraat en de Lindeboom. Dit project staat bekend als Helden van Gorkum en wordt ontwikkeld door Van Wijnen uit Dordrecht.
Voorafgaand aan de laatste fase van het archeologisch onderzoek (de opgraving) werd al vanaf 2008 vooronderzoek uitgevoerd. Vanwege de economische crisis in 2012 was na de sloop van de oude bebouwing de herontwikkeling van het gebied stopgezet. Pas zeven jaar later pakte men de draad opnieuw op en startte Hollandia Archeologen in mei 2019 een waarderend proefsleuvenonderzoek.
Door vier lange sleuven over het terrein te graven werd duidelijk welke archeologische resten in de ondergrond nog aanwezig waren en wat de kwaliteit daarvan was. Zo werden de funderingen van verschillende gebouwen, een kademuur en een deel van de laatmiddeleeuwse stadsmuur aangetroffen. Met uitzondering van de plaatsen waar de voormalige woningen hadden gestaan, bleek alles goed bewaard gebleven onder een circa 0,5 m dikke puinhoudende grondlaag.
Laatmiddeleeuwse stadsmuur aan de Bagijnenwalstraat, foto Hollandia Archeologen.
Stadsmuur
Eerst werd de stadsmuur samen met een bouwhistoricus in kaart gebracht. Daarbij werd ook het fundament van de Bagijnentoren aangesneden. De stadsmuur bestond uit een serie van poeren met een onderlinge afstand van ca. 2,8 m (hartmaat) waarop de spaarbogen voor de weergang rustten. De fundering van de schildmuur (de beschermingsmuur) was ca. 0,9 m breed (drie bakstenen breed). De breedte van het opgaand werk is niet precies vastgesteld, maar zou net als de toren ca. 0,75 m breed geweest kunnen zijn.
Detail kaart door Jacob van Deventer (1558) met de middeleeuwse vestingmuur en de Bagijnentoren
De gebruikte bakstenen hadden net als bij de toren een afmeting van 29,5÷30÷30,5 x 14/14,5 x 7 cm en een 5 lagenmaat van 38,5 cm. Van de toren was enkel de achterkant bewaard. De voorzijde was volledig gesloopt. Vermoedelijk had dit plaats gevonden in de late 16e eeuw, als de nieuwe vesting rondom Gorinchem werd aangelegd. Tijdens de opgraving werd nog een plaatselijk ophoogpakket vastgesteld. Het is echter niet zeker of dit voor de aanleg van de stadsmuur was gedaan of dat er sprake is van een wal-fase voorafgaand aan de verstening.
Klooster
De afzonderlijke gebouwen bleken met uitzondering van een 18e-19e eeuws woonhuis onderdeel te zijn van een 15e eeuws kloostercomplex. 1 Hier leefden Magdalenazusters een teruggetrokken bestaan op het terrein van een voormalig begijnhof. Het kloosterdeel dat binnen het plangebied kon worden blootgelegd bestond uit een verwarmde kamer, mogelijk de eetzaal geweest, en twee keukens : een warme keuken met een oven voor het braden en bakken en een koude keuken voor het voorbereiden en inmaken van voedsel. Aan de zuidelijke zijde van de kloostercomplex bevond zich het hof, eventueel gebruikt als tuin, met een waterput. Een duidelijke kloostergang is helaas niet bepaald vanwege de huidige bebouwing.
Hoven van Genderen, B. van den (2018)Tijdens de Beeldenstorm in 1566 werd het klooster geplunderd. In 1572 werd het gebouw nogmaals leeggeroofd. De zusters waren toen al gevlucht.2 Hun 68-jarige rector Joan van Oosterwijk behoorde tot de Martelaren van Gorcum en werd in Den Briel opgehangen.3
Molen
Binnen het onderzoekgebied, ter hoogte van de verwarmde zaal en warme keuken, werd omstreeks 1575 een standerdmolen geplaatst, eerst nog aangeduid als de Bagijnenmolen, later de Brouwersmolen genoemd. 4 Voor de fundering waren veel hergebruikte bakstenen toegepast. De molen deed tot 1657 achtereenvolgens dienst als koren‑, mout- en runmolen.
Detail kaart Joan Blaeu (1649), collectie Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Leerlooierij
Aan de noordzijde van de Bagijnenwalstraat werden de resten van een leerlooierij aangetroffen. Veel was hiervan niet overgebleven. De funderingen van het gebouw zijn waarschijnlijk gebruikt als beschoeiing van een aldaar gelegen waterloop.
Leerlooierij, houtsnede 16e eeuw, collectie Germanisches National Museum, Nürnberg.
Vervolg
Het archeologisch en bouwhistorisch onderzoek op deze locatie leverden veel nieuwe informatie op. De komende maanden gaat Hollandia Archeologen hiermee verder aan de slag. Omdat het onderzoek naar de resten van de laatmiddeleeuwse stadsmuur tijdig plaatsvond kon de projectontwikkelaar het palenplan van de nieuwbouw aanpassen. De muurresten blijven verder ongeschonden bewaard in de bodem. Ook het merendeel van de kloosterkeuken blijft behouden, bedekt door de tuinen van de te bouwen woningen. In september vangt de nieuwbouw aan.
Met dank aan K.T. Salomons, Hollandia Archeologen.
Brochure onderzoek Bagijnenwalstraat en Lindeboom
Woensdag 16 september was de officiële start van het bouwproject Helden van Gorkum. Het komend jaar wordt aan weerszijden van …
Opgraving plangebied Bagijnenwal 2 juni gestart
Dinsdag 2 juni startte Hollandia Archeologen een opgraving op het plangebied Bagijnenwal. Het archeologisch onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van projectontwikkelaar …