Bagijnenwalstraat-Lindeboom en Bastion II (2008, 2011, 2012, 2019 en 2020)

2020

In sep­tem­ber 2019 en juni 2020 heeft Hol­lan­dia arche­o­lo­gen B.V. in opdracht van Van Wij­nen B.V. een arche­o­lo­gi­sche opgra­ving uit­ge­voerd aan de Bagijnenwalstraat-Lindeboom. 

Op een braak­lig­gend ter­rein werd nieuw­bouw gere­a­li­seerd waar­door de in de bodem gele­gen arche­o­lo­gi­sche waar­den uit de late mid­del­eeu­wen en nieuwe tijd in het geding kwa­men. Omdat bescher­ming van de arche­o­lo­gi­sche vind­plaats in situ niet overal moge­lijk was, werd een deel door mid­del van een opgra­ving behou­den. In totaal werd ca. 850 m² vlak­dek­kend onderzocht.

Leerlingen van OBS "De Tweemaster" krijgen een stukje geschiedenisles

Leer­lin­gen van OBS “De Twee­mas­ter” krij­gen geschie­de­nis­les over hun stad.

De aan­ge­trof­fen arche­o­lo­gi­sche res­ten zijn vanaf de 13de eeuw te date­ren. De eer­ste aan­wij­zin­gen van men­se­lijke acti­vi­tei­ten betrof­fen kui­len die in natuur­lijke rivier­kom­af­zet­tin­gen, vanaf 1,1 m ‑NAP, waren inge­gra­ven. In een van de kui­len werd een frag­ment aar­de­werk terug­ge­von­den uit de peri­ode 1250 – 1450. Het ter­rein werd in de late 13de, begin van de 14de eeuw opge­hoogd en er werd ten zui­den van de Bagij­nen­wal­straat plaat­se­lijk een 1,3 m dik grijs klei­pak­ket opge­bracht. Het klei­pak­ket, dat onder de 14de eeuwse stads­muur lag, was moge­lijk een aar­den wal die de stad daar­voor omgaf. Meer onder­zoek naar de aan­we­zig­heid van dit pak­ket onder de stads­muur is ech­ter gewenst. De stads­muur in dit deel van Gorin­chem was in drie fasen aan­ge­legd. In eer­ste instan­tie werd een muur­to­ren gebouwd. Daarna volgde ach­ter­een­vol­gens de zuid­wes­te­lijke schild­muur en de noord­oos­te­lijke schildmuur.

Klooster

Zoals uit his­to­ri­sche bron­nen kan wor­den opge­maakt, lag er in de 15de eeuw een kloos­ter­com­plex-bagijn­hof aan de Haarstaat. Bin­nen het onder­zoeks­ge­bied wer­den meer­dere gebou­wen terug­ge­von­den die bij dit kloos­ter­com­plex hoor­den. In totaal wer­den de res­ten van drie gebou­wen gevon­den. Van twee gebou­wen waren de afzon­der­lijke ruim­tes nog bewaard geble­ven. De gebou­wen omslo­ten een bin­nen­plaats met een water­put. Een vierde struc­tuur op de bin­nen­plaats kon niet nader wor­den gedefinieerd.

Overzicht opgravingsterrein met de resten van de keukens en de fundering van de Bagijnenmolen.

Over­zicht opgra­vings­ter­rein met de res­ten van de keu­kens en de fun­de­ring van de Bagijnenmolen.

Op het Bagijn­hof woon­den in de 15de en 16de eeuw de zus­te­ren St. Nico­laas en St. Maria Mag­da­lena. De Maria Mag­da­lena zus­ters waren opge­slo­ten zus­ters. Met de zus­te­ren Nico­laas wer­den waar­schijn­lijk bagij­nen bedoeld.

Omstreeks 1575, als gevolg van de Refor­ma­tie, wer­den de kloos­ter­ge­bou­wen gesloopt. In 1584 begon men ook met de aan­leg van een nieuw ver­de­di­gings­stel­sel rondom Gorin­chem. Bui­ten de laat­mid­del­eeuwse stads­mu­ren werd de stads­gracht gedeel­te­lijk gedempt en het voor­ma­lige kloos­ter­ter­rein werd opge­hoogd. Op de beschik­bare grond bui­ten de stads­mu­ren kwam een pro­duc­tie­plaats voor wol en later leer. Over de res­tan­ten de kloos­ter­ge­bou­wen werd een stan­derd­mo­len (1575) en een woning (1617) gebouwd. Het per­ceel naast de woning, het voor­ma­lige kloos­ter­hof, werd tot in 1827 gebruikt als begraaf­plaats. Op deze begraaf­plaats lagen nog de boven­li­cha­men van ver­moe­de­lijk twee vol­was­sen mannen.

Vondsten

Het vondst­ma­te­ri­aal bestaat uit : kera­miek, glas, pijp­aarde, kera­misch bouw­ma­te­ri­aal, natuur­steen, leren voor­wer­pen, meta­len voor­wer­pen en dier­lijk bot­ma­te­ri­aal. Het meren­deel was aan­ge­trof­fen tij­dens de aan­leg van de werk­put­ten, in opge­brachte grond. Deze open con­text maakt het las­tig om uit­spra­ken te doen over de mate­ri­ële cul­tuur van de toen­ma­lige bewo­ners. Grote exem­pla­ren van het afge­dankte huis­raad kun­nen ech­ter afkom­stig zijn geweest van de vind­plaats zelf. Dat geldt met name voor het bouw­ma­te­ri­aal en het dier­lijk afval bij de leer­looi­e­rij. De vond­sten pas­sen in een ste­de­lijke context.

Behoud

De bij­zon­der goed bewaarde vind­plaats maakte dat de opdracht­ge­ver deze, bin­nen de pro­ject­gren­zen, wilde bewa­ren. Het palen­plan werd aan­ge­past zodat de muur­to­ren en stads­muur wer­den ont­zien. De kloos­ter­ge­bou­wen en ove­rige struc­tu­ren lig­gen diep genoeg om onder de nieuwe hui­zen behou­den te blijven

2019

Voor­af­gaand aan de laat­ste fase van het arche­o­lo­gisch onder­zoek : de opgra­ving, was al vanaf 2008 voor­on­der­zoek uit­ge­voerd. Van­wege de eco­no­mi­sche cri­sis in 2012 werd na de sloop van de oude bebou­wing de her­ont­wik­ke­ling van het gebied stop­ge­zet. Pas zeven jaar later pakte men de draad opnieuw op en startte Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen in mei 2019 een proefsleuvenonderzoek.

Proefsleuvenonderzoek laatmiddeleeuwse stadsmuur Bagijnenwalstraat Lindeboom Gorinchem 2019

Proef­sleu­ven­on­der­zoek laat­mid­del­eeuwse stadsmuur.

Door vier lange sleu­ven over het ter­rein te gra­ven werd dui­de­lijk welke arche­o­lo­gi­sche res­ten nog in de onder­grond aan­we­zig waren en wat de kwa­li­teit daar­van was. Zo wer­den de res­ten van ver­schil­lende gebou­wen, een kade­muur en een deel van de laat­mid­del­eeuwse stads­muur aan­ge­trof­fen. Met uit­zon­de­ring van de plaat­sen waar de voor­ma­lige wonin­gen had­den gestaan, bleek alles goed bewaard geble­ven onder een circa 0,5 m dikke puin hou­dende grondlaag.

Detail kaart door Jacob van Deventer (1558) met de laatmiddeleeuwse vestingmuur en de Bagijnentoren te Gorinchem

Detail kaart door Jacob van Deven­ter (1558) met de mid­del­eeuwse ves­ting­muur en de Bagijnentoren

Stadsmuur

Aller­eerst werd de stads­muur in samen­wer­king met een bouw­his­to­ri­cus in kaart gebracht. Daar­bij werd ook het fun­da­ment van de Bagij­nen­to­ren aan­ge­sne­den. De stads­muur bestond uit een serie van poe­ren met een onder­linge afstand van ca. 2,8 m (hart­maat) waarop de spaar­bo­gen voor de weer­gang rust­ten. De fun­de­ring van de schild­muur (de bescher­mings­muur) was ca. 0,9 m breed (drie bak­ste­nen breed). De breedte van het opgaand werk is niet pre­cies vast­ge­steld, maar zou net als de toren ca. 0,75 m breed geweest kun­nen zijn. De gebruikte bak­ste­nen had­den net als bij de toren een afme­ting van 29,5÷30÷30,5 x 14/14,5 x 7 cm en een 5 lagen­maat van 38,5 cm.

Reconstructie stadsmuur Bagijnenwalstraat

Recon­struc­tie stads­muur Bagijnenwalstraat

Van de toren was enkel de ach­ter­kant bewaard. De voor­zijde was vol­le­dig gesloopt. Ver­moe­de­lijk had dit plaats gevon­den in de late 16e eeuw, als de nieuwe ves­ting rondom Gorin­chem werd aan­ge­legd. Tij­dens de opgra­ving werd nog een plaat­se­lijk ophoog­pak­ket vast­ge­steld. Het is ech­ter niet zeker of dit voor de aan­leg van de stads­muur was gedaan of dat er sprake is van een wal-fase voor­af­gaand aan de verstening.

Bastion II

2012

Aangetroffen muurwerk op het achtererf, aan de zuidoostelijke kant van de Bagijnenwalstraat.

Aan­ge­trof­fen muur­werk op het ach­ter­erf, aan de zuid­oos­te­lijke kant van de Bagijnenwalstraat.

Op 12 novem­ber 2012 heeft Hol­lan­dia arche­o­lo­gen in opdracht van woning­cor­po­ra­tie Poort6 de eer­ste fase van de sloop­werk­zaam­he­den ter hoogte van Bas­tion II te Gorin­chem arche­o­lo­gisch bege­leid. Deze fase van de arche­o­lo­gi­sche bege­lei­ding is uit­ge­voerd naar aan­lei­ding van het ver­wij­de­ren van de in de onder­grond aan­we­zige fun­de­rin­gen van reeds gesloopte wonin­gen. Doel van de arche­o­lo­gi­sche bege­lei­ding was om schade aan even­tu­ele arche­o­lo­gi­sche waar­den te voorkomen.

Ook werd geke­ken of er aan de hand van even­tu­eel ver­kre­gen inzich­ten de lig­ging van geplande proef­sleu­ven gewij­zigd kon wor­den. Ter hoogte van de reeds gesloopte bebou­wing waren met het ver­wij­de­ren van de fun­de­rin­gen geen arche­o­lo­gi­sche res­ten tevoor­schijn geko­men. Met het gra­ven van een kijk­gat op het ach­ter­erf wer­den ech­ter arche­o­lo­gi­sche res­ten direct onder het maai­veld aan­ge­trof­fen. Het betrof muur­werk, bestaande uit rode en gele bakstenen.

Een van de geplande proef­sleu­ven bevond zich enkele meters ten oos­ten van deze struc­tuur. Het ver­diende daarom aan­be­ve­ling om deze naar het wes­ten te ver­plaat­sen zodat deze over de aan­ge­trof­fen struc­tuur zou komen te lig­gen. Wan­neer de resul­ta­ten geëx­tra­po­leerd wer­den, kon gesteld wor­den dat ter hoogte van de reeds gesloopte bebou­wing de onder­grond tus­sen en direct onder de fun­de­rin­gen ver­gra­ven was. Alleen zeer diep inge­gra­ven spo­ren als beer- en water­put­ten kon­den deels behou­den zijn geble­ven. Ter hoogte van de ach­ter­er­ven kon­den zich direct onder het maai­veld arche­o­lo­gi­sche res­ten bevin­den. Hierop werd beslo­ten om de ach­ter­er­ven onge­moeid te laten tot het waar­de­rend ver­volg­on­der­zoek (uit­ge­voerd in 2019)

2008, 2011

Detail kaart Gorinchem door Joan Blaeu (1652) met Bastion II, collectie KB Den Haag

Detail kaart Gorin­chem door Joan Blaeu (1649) met Bas­tion II

Eind okto­ber 2008 heeft Syn­the­gra Arche­o­lo­gie in opdracht van BK bouw- & mili­eu­ad­vies een inven­ta­ri­se­rend veld­on­der­zoek uit­ge­voerd voor het plan­ge­bied Bas­tion II in Gorin­chem, de zoge­naamde Bagij­nen­drie­hoek. Dit onder­zoek bestond uit een ver­ken­nend boor­on­der­zoek. De aan­lei­ding voor het onder­zoek was de voor­ge­no­men her­in­rich­ting van het plangebied. 

Conclusies booronderzoek

Bin­nen het plan­ge­bied is de bodem bij de aan­leg van de bestaande woon­ge­bou­wen ver­stoord tot een diepte vari­ë­rend van 1,5 – 2,0 m ‑mv. Ter plaatse van de wonin­gen aan de Nieuwe Wal­steeg zijn hei­pa­len aan­we­zig tot een diepte van circa 15 m ‑mv. Deze hei­pa­len heb­ben slechts een beperkte ver­sto­ring van het bodem­ar­chief tot gevolg gehad, waar­door hier nog onver­stoorde arche­o­lo­gi­sche waar­den aan­we­zig kun­nen zijn.

Ter plaatse van de bij de woon­ge­bou­wen aan de Lin­de­boom en de Bagij­nen­wal­straat beho­rende tui­nen is een 0,5 – 1,0 m dikke opho­gings­laag aan­ge­bracht. De bodem­ver­sto­rin­gen die plaats heb­ben gevon­den ten behoeve van de aan­leg van de in deze tui­nen gele­gen schuur­tjes, rei­ken niet die­per dan de aan­ge­brachte opho­gings­laag. Over even­tu­ele bodem­ver­sto­rin­gen c.q. opho­gin­gen ter plaatse van de tui­nen beho­rend bij de wonin­gen aan de Nieuwe Wal­steeg zijn geen gege­vens bekend.

Pesthuis in Gorkum, Jacobus Stellingwerf (1603), collectie onbekend.

Pest­huis in Gor­kum, Jaco­bus Stel­ling­werf (1603)

Selectieadvies bureauonderzoek 2011

Indien de toe­kom­stige bode­mingre­pen die­per rei­ken dan de recente bodem­ver­sto­rin­gen c.q. opho­gings­laag, dan advi­seert Econ­sul­tancy om het plan­ge­bied nader te onder­zoe­ken door mid­del van een IVO kar­te­rende en waar­de­rende fase door mid­del van proef­sleu­ven (IVO‑P). Tevens wordt gead­vi­seerd om de sloop van de onder­grondse delen van de hui­dige bebou­wing arche­o­lo­gisch te laten begeleiden.

Boven­staand advies vormt een selec­tie­ad­vies. Econ­sul­tancy wil de opdracht­ge­ver erop wij­zen dat dit selec­tie­ad­vies nog niet bete­kent dat de bodem­ver­sto­rende acti­vi­tei­ten of daarop voor­be­rei­dende acti­vi­tei­ten kun­nen wor­den onder­no­men. De resul­ta­ten van dit onder­zoek zul­len eerst moe­ten wor­den beoor­deeld door het bevoegd gezag (gemeente Gorin­chem), die ver­vol­gens een selec­tie­be­sluit neemt.

Er is gepro­beerd een zo gefun­deerd moge­lijk advies te geven op grond van de gebruikte onder­zoeks­me­thode. De aan­we­zig­heid van arche­o­lo­gi­sche spo­ren of res­ten op klei­nere diep­tes dan de aan­ge­ge­ven recente ver­sto­rings­diepte kan nooit vol­le­dig wor­den uitgesloten.

Bagijnenwalstraat, bebouwing voor de sloop in 2012

Bagij­nen­wal­straat, bebou­wing voor de sloop in 2012

Publicaties

De Grienden VOF (2020) Helden van Gorkum, de helden van vroeger. Het verhaal van de plek De Grienden VOF (2020)
Helden van Gorkum, de helden van vroeger. Het verhaal van de plek, Hoornaar.
Flipbook | PDF (4 MB)
Die hofstat daer dat huys op plach te staan Hundertmark, H.F.G. (2022)
Een nieuw kasteel voor de graaf van Holland. Kasteel de Blauwe Toren te Gorinchem in: R. Gruben & T. Hermans (red.), "Die hofstat daer dat huys op plach te staan". Recent onderzoek op het gebied van kastelen en buitenplaatsen in Nederland, Stichting Kastelenstudies Nederland Publicatiereeks 4, Zwolle, p. 103-116.
WorldCat | Flipbook | PDF (1 MB)
Leuvering, J.H.F. (2008)Bureauonderzoek (Quickscan) Bagijnenwalstraat te Gorinchem. Gemeente Gorinchem, Doetinchem. Leuvering, J.H.F. (2008)
Bureauonderzoek (Quickscan) Bagijnenwalstraat te Gorinchem. Gemeente Gorinchem, Doetinchem.
Flipbook | PDF (7,05 MB)
Koeman, S.M. (2008)Inventariserend veldonderzoek d.m.v. boringen. Bastion II te Gorinchem. Gemeente Gorinchem, Doetinchem. Koeman, S.M. (2008)
Inventariserend veldonderzoek d.m.v. boringen. Bastion II te Gorinchem. Gemeente Gorinchem, Doetinchem.
Flipbook | PDF (3 MB)
Salomons, K.T. (2012)Archeologische begeleiding Bastion II eerste fase, Gorinchem, gemeente Gorinchem, Hollandia reeks 445, Zaandijk. Salomons, K.T. (2012)
Archeologische begeleiding Bastion II eerste fase, Gorinchem, gemeente Gorinchem, Hollandia reeks 445, Zaandijk.
Flipbook | PDF (7 MB)
Salomons, K.T. (2019) Inventariserend veldonderzoek middels waarderende proefsleuven Bagijnenwalstraat in Gorinchem, gemeente Gorinchem, Evaluatierapport, Zaandijk. Salomons, K.T. (2019)
Inventariserend veldonderzoek middels waarderende proefsleuven Bagijnenwalstraat in Gorinchem, gemeente Gorinchem, Evaluatierapport, Zaandijk.
Flipbook | PDF (8 MB)
Archeologische Kroniek Zuid-Holland 2020 Salomons, K.T. (2021)
Gorinchem | Bagijnenwalstraat/Lindeboom in: Archeologische Kroniek Zuid-Holland. De belangrijkste opgravingen en vondsten uit 2020, 52ste jaargang, Delft, p. 18-23.
Flipbook | PDF (17 MB)
Evaluatierapport opgraving Bagijnenwalstraat Salomons, K.T. (2022)
Een archeologische opgraving aan de Bagijnenwalstraat in Gorinchem, gemeente Gorinchem. Evaluatierapport, Zaandijk.
Flipbook | PDF (1 MB)
Aan het zicht onttrokken Salomons, K.T., met bijdrage van H. Hundertmark (2022)
Aan het zicht onttrokken. Het archeologisch onderzoek van een stadsmuur, een kloostercomplex, een standerdmolen, een woning en een productieplaats (1250-1850) aan de Bagijnenwalstraat in Gorinchem, gemeente Gorinchem (Z-H). Hollandia reeks nr. 1032, Zaandijk/Rotterdam.
Flipbook | PDF (13 MB)
Spanjaard, G.W.J. (2011)Archeologisch bureauonderzoek. Plangebied "Bastion 2" te Gorinchem. Gemeente Gorinchem, Doetinchem. Spanjaard, G.W.J. (2011)
Archeologisch bureauonderzoek. Plangebied "Bastion 2" te Gorinchem. Gemeente Gorinchem, Doetinchem.
Flipbook | PDF (1,65 MB)

Metadata

Administratieve gegevens
Archisnummer(s):4702425100 (proefsleuvenonderzoek)
4864653100 (opgraving)
Topografische Kaart:38G
Coördinaten: 126.435/427.170 (centrum)
Toponiem:Bagijnenwalstraat/Lindeboom
Plaats:Gorinchem
Gemeente:Gorinchem
Provincie:Zuid-Holland
Type onderzoek:Inventariserend veldonderzoek door middel van waarderende proefsleuven en definitief archeologisch onderzoek
Uitvoerder:Hollandia Archeologen
Projectleider:Drs. K.T. Salomons
Opdrachtgever:Van Wijnen
Bevoegd gezag:Gemeente Gorinchem
Aanvang onderzoek:4-6 september 2019
2-25 juni 2020
Vondsten & documentatie:Gemeentelijk depot voor archeologie Gorinchem
DANS:-
Brochure onderzoek Bagijnenwalstraat en Lindeboom

Brochure onderzoek Bagijnenwalstraat en Lindeboom

Woens­dag 16 sep­tem­ber 2020 was de offi­ci­ële start van het bouw­pro­ject Hel­den van Gor­kum. Het komend jaar wordt aan weerszijden …

Een kijkje in de kloosterkeuken van de Magdalenazusters

Een kijkje in de kloosterkeuken van de Magdalenazusters

In juni dit jaar heeft Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen de laat­ste fase van het arche­o­lo­gisch onder­zoek aan de Bagij­nen­wal­straat uit­ge­voerd. De directe …

Opgraving plangebied Bagijnenwal gestart

Opgraving plangebied Bagijnenwal gestart

Dins­dag 2 juni startte Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen een opgra­ving op het plan­ge­bied Bagij­nen­wal. Het arche­o­lo­gisch onder­zoek wordt uit­ge­voerd in opdracht van pro­ject­ont­wik­ke­laar Van …

Reacties zijn gesloten.