Bagijnenwalstraat-Lindeboom (2008, 2011, 2012, 2019)

Proef­sleu­ven­on­der­zoek laat­mid­del­eeuw­se stads­muur, foto Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen.

Voor­af­gaand aan de laat­ste fase van het arche­o­lo­gisch onder­zoek : de opgra­ving, was al van­af 2008 voor­on­der­zoek uit­ge­voerd. Van­we­ge de eco­no­mi­sche cri­sis in 2012 werd na de sloop van de oude bebou­wing de her­ont­wik­ke­ling van het gebied stop­ge­zet. Pas zeven jaar later pak­te men de draad opnieuw op en start­te Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen in mei 2019 een (waar­de­rend) proef­sleu­ven­on­der­zoek.

Door vier lan­ge sleu­ven over het ter­rein te gra­ven werd dui­de­lijk wel­ke arche­o­lo­gi­sche res­ten nog in de onder­grond aan­we­zig waren en wat de kwa­li­teit daar­van was. Zo wer­den de res­ten van ver­schil­len­de gebou­wen, een kade­muur en een deel van de laat­mid­del­eeuw­se stads­muur aan­ge­trof­fen. Met uit­zon­de­ring van de plaat­sen waar de voor­ma­li­ge wonin­gen had­den gestaan, bleek alles goed bewaard geble­ven onder een cir­ca 0,5 m dik­ke puin­hou­den­de grond­laag.

Detail kaart door Jacob van Deven­ter (1558) met de mid­del­eeuw­se ves­ting­muur en de Bagij­nen­to­ren

Stadsmuur

Aller­eerst werd de stads­muur in samen­wer­king met een bouw­his­to­ri­cus in kaart gebracht. Daar­bij werd ook het fun­da­ment van de Bagij­nen­to­ren aan­ge­sne­den. De stads­muur bestond uit een serie van poe­ren met een onder­lin­ge afstand van ca. 2,8 m (hart­maat) waar­op de spaar­bo­gen voor de weer­gang rust­ten. De fun­de­ring van de schild­muur (de bescher­mings­muur) was ca. 0,9 m breed (drie bak­ste­nen breed). De breed­te van het opgaand werk is niet pre­cies vast­ge­steld, maar zou net als de toren ca. 0,75 m breed geweest kun­nen zijn. De gebruik­te bak­ste­nen had­den net als bij de toren een afme­ting van 29,5÷30÷30,5 x 14/14,5 x 7 cm en een 5 lagen­maat van 38,5 cm.

Meer Laden…

Van de toren was enkel de ach­ter­kant bewaard. De voor­zij­de was vol­le­dig gesloopt. Ver­moe­de­lijk had dit plaats gevon­den in de late 16^e eeuw, als de nieu­we ves­ting rond­om Gorin­chem werd aan­ge­legd. Tij­dens de opgra­ving werd nog een plaat­se­lijk ophoog­pak­ket vast­ge­steld. Het is ech­ter niet zeker of dit voor de aan­leg van de stads­muur was gedaan of dat er spra­ke is van een wal-fase voor­af­gaand aan de ver­ste­ning.

Vervolg

Het arche­o­lo­gisch en bouw­his­to­risch onder­zoek in 2019 lever­den veel nieu­we gege­vens op. Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen gaat de uit­kom­sten van het onder­zoek com­bi­ne­ren met de resul­ta­ten van de opgra­ving in 2020. Omdat het proef­sleu­ven­on­der­zoek ruim voor­af plaats­vond, kon de archi­tect het palen­plan van de nieuw­bouw tij­dig aan­pas­sen. De muur­res­ten blij­ven daar­mee onge­schon­den behou­den.

Aan­ge­trof­fen muur­werk op het ach­ter­erf, aan de zuid­oos­te­lij­ke kant van de Bagij­nen­wal­straat.

Op 12 novem­ber 2012 heeft Hol­lan­dia arche­o­lo­gen in opdracht van woning­cor­po­ra­tie Poort6 de eer­ste fase van de sloop­werk­zaam­he­den ter hoog­te van Bas­ti­on II te Gorin­chem arche­o­lo­gisch bege­leid. Deze fase van de arche­o­lo­gi­sche bege­lei­ding is uit­ge­voerd naar aan­lei­ding van het ver­wij­de­ren van de in de onder­grond aan­we­zi­ge fun­de­rin­gen van reeds gesloop­te wonin­gen. Doel van de arche­o­lo­gi­sche bege­lei­ding was om scha­de aan even­tu­e­le arche­o­lo­gi­sche waar­den te voor­ko­men.

Ook werd geke­ken of er aan de hand van even­tu­eel ver­kre­gen inzich­ten de lig­ging van geplan­de proef­sleu­ven gewij­zigd kon wor­den. Ter hoog­te van de reeds gesloop­te bebou­wing waren met het ver­wij­de­ren van de fun­de­rin­gen geen arche­o­lo­gi­sche res­ten tevoor­schijn geko­men. Met het gra­ven van een kijk­gat op het ach­ter­erf wer­den ech­ter arche­o­lo­gi­sche res­ten direct onder het maai­veld aan­ge­trof­fen. Het betrof muur­werk, bestaan­de uit rode en gele bak­ste­nen.

Meer Laden…

Een van de geplan­de proef­sleu­ven bevond zich enke­le meters ten oos­ten van deze struc­tuur. Het ver­dien­de daar­om aan­be­ve­ling om deze naar het wes­ten te ver­plaat­sen zodat deze over de aan­ge­trof­fen struc­tuur zou komen te lig­gen. Wan­neer de resul­ta­ten geëx­tra­po­leerd wer­den, kon gesteld wor­den dat ter hoog­te van de reeds gesloop­te bebou­wing de onder­grond tus­sen en direct onder de fun­de­rin­gen ver­gra­ven was. Alleen zeer diep inge­gra­ven spo­ren als beer- en water­put­ten kon­den deels behou­den zijn geble­ven. Ter hoog­te van de ach­ter­er­ven kon­den zich direct onder het maai­veld arche­o­lo­gi­sche res­ten bevin­den. Hier­op werd beslo­ten om de ach­ter­er­ven onge­moeid te laten tot het waar­de­rend ver­volg­on­der­zoek (uit­ge­voerd in 2019)

Detail kaart Gorin­chem door Joan Blaeu (1649) met Bas­ti­on II, col­lec­tie KB Den Haag

Eind okto­ber 2008 heeft Syn­the­gra Arche­o­lo­gie in opdracht van BK bouw- & mili­eu­ad­vies een inven­ta­ri­se­rend veld­on­der­zoek uit­ge­voerd voor het plan­ge­bied Bas­ti­on II in Gorin­chem, de zoge­naam­de Bagij­nen­drie­hoek. Dit onder­zoek bestond uit een ver­ken­nend boor­on­der­zoek. De aan­lei­ding voor het onder­zoek was de voor­ge­no­men her­in­rich­ting van het plan­ge­bied. 

Conclusies booronderzoek

Bin­nen het plan­ge­bied is de bodem bij de aan­leg van de bestaan­de woon­ge­bou­wen ver­stoord tot een diep­te vari­ë­rend van 1,5 – 2,0 m ‑mv. Ter plaat­se van de wonin­gen aan de Nieu­we Wal­steeg zijn hei­pa­len aan­we­zig tot een diep­te van cir­ca 15 m ‑mv. Deze hei­pa­len heb­ben slechts een beperk­te ver­sto­ring van het bodem­ar­chief tot gevolg gehad, waar­door hier nog onver­stoor­de arche­o­lo­gi­sche waar­den aan­we­zig kun­nen zijn.

Ter plaat­se van de bij de woon­ge­bou­wen aan de Lin­de­boom en de Bagij­nen­wal­straat beho­ren­de tui­nen is een 0,5 – 1,0 m dik­ke opho­gings­laag aan­ge­bracht. De bodem­ver­sto­rin­gen die plaats heb­ben gevon­den ten behoe­ve van de aan­leg van de in deze tui­nen gele­gen schuur­tjes, rei­ken niet die­per dan de aan­ge­brach­te opho­gings­laag. Over even­tu­e­le bodem­ver­sto­rin­gen c.q. opho­gin­gen ter plaat­se van de tui­nen beho­rend bij de wonin­gen aan de Nieu­we Wal­steeg zijn geen gege­vens bekend.

Pest­huis in Gor­kum, Jaco­bus Stel­ling­werf (1603), col­lec­tie onbe­kend.

Selectieadvies bureauonderzoek 2011

Indien de toe­kom­sti­ge bode­mingre­pen die­per rei­ken dan de recen­te bodem­ver­sto­rin­gen c.q. opho­gings­laag, dan advi­seert Econ­sul­tan­cy om het plan­ge­bied nader te onder­zoe­ken door mid­del van een IVO kar­te­ren­de en waar­de­ren­de fase door mid­del van proef­sleu­ven (IVO‑P). Tevens wordt gead­vi­seerd om de sloop van de onder­grond­se delen van de hui­di­ge bebou­wing arche­o­lo­gisch te laten bege­lei­den.

Boven­staand advies vormt een selec­tie­ad­vies. Econ­sul­tan­cy wil de opdracht­ge­ver erop wij­zen dat dit selec­tie­ad­vies nog niet bete­kent dat de bodem­ver­sto­ren­de acti­vi­tei­ten of daar­op voor­be­rei­den­de acti­vi­tei­ten kun­nen wor­den onder­no­men. De resul­ta­ten van dit onder­zoek zul­len eerst moe­ten wor­den beoor­deeld door het bevoegd gezag (gemeen­te Gorin­chem), die ver­vol­gens een selec­tie­be­sluit neemt.

Er is gepro­beerd een zo gefun­deerd moge­lijk advies te geven op grond van de gebruik­te onder­zoeks­me­tho­de. De aan­we­zig­heid van arche­o­lo­gi­sche spo­ren of res­ten op klei­ne­re diep­tes dan de aan­ge­ge­ven recen­te ver­sto­rings­diep­te kan nooit vol­le­dig wor­den uit­ge­slo­ten.

Bagij­nen­wal­straat, bebou­wing voor de sloop in 2012