Onderยญzoek
Een stad verยญanยญdert conยญstant van gedaante. Er zijn periยญoยญdes waarin deze verยญanยญdeยญrinยญgen langยญzaam gaan, maar soms volยญtrekยญken verยญanยญdeยญrinยญgen zich in een rap tempo. Ook de stad Gorinยญchem heeft deze periยญoยญdes gekend en maakt op dit moment eigenยญlijk de grootยญste verยญanยญdeยญring uit zijn bestaan door. Sinds het begin van de vorige eeuw zijn vele panยญden, die al eeuยญwen het gezicht van de stad bepaalยญden, verยญvanยญgen door nieuwยญbouw of simยญpelยญweg verdwenen.
De voorยญmaยญlige parยญkeerยญplaats Blijยญenยญhoek, achยญter de Gastยญhuisยญstraat, was eens een huiยญzenยญblok met een speยญciยญfiek karakยญter. Misยญschien is het beter om zelfs te spreยญken van een kleine wijk. Het blok werd omgeยญven door de Koeยญkenยญbakยญkersteeg aan de zuidยญzijde, de Boterยญsteeg aan de westยญzijde en de Bloemยญpotยญsteeg liep langs de noordยญkant. Dit terยญrein sloot aan de oostยญkant aan op de verยญdweยญnen huiยญzen op het huiยญdige perยญceel van de Hema. Voor zover op dit moment is na te gaan, was het terยญrein met een afmeยญting van 50 bij 50 meter in het begin van de vorige eeuw verยญdeeld in niet minยญder dan 25 kadasยญtrale kavels. Omsloยญten door de huiยญzen lag een hofje, dat in de volksยญmond het Kraaiยญenยญhofje heette.
Na de Tweede Wereldยญoorยญlog begonยญnen steยญden in Nederยญland aan grootยญschaยญlige programmaโs voor de verยญbeยญteยญring van de binยญnenยญstad. Dat beteยญkende, dat men bouwยญvalยญlen en krotยญten sloopte om de binยญnenยญsteยญden beter bereikยญbaar te maken en om plaats te maken voor woninยญgen en bedrijfsยญpanยญden die volยญdeยญden aan de tegenยญwoorยญdige eisen. De in slechte staat verยญkeยญrende panยญden op de Blijยญenยญhoek ginยญgen in de zesยญtiยญger jaren tegen de vlakte. Helaas werยญden de panยญden voor de sloop niet gedoยญcuยญmenยญteerd, want waarยญschijnยญlijk waren dit nog gedeelยญteยญlijk 15e en 16e eeuwse huiยญzen. Pas in 1996 bestond de mogeยญlijkยญheid om archeยญoยญloยญgisch bodemยญonยญderยญzoek uit te voeren.
Onderยญzoek
In de periยญode van 22 april tot 7 mei 1996 is een groot deel van de Blijยญenยญhoek onderยญzocht. Voor de uitยญvoeยญring van dit onderยญzoek is de hulp ingeยญroeยญpen van AWN-leden, schoยญlieยญren van enkele midยญdelยญbare schoยญlen uit Gorinยญchem en omgeยญving en oveยญrige vrijwilligers.
Op de eerยญste dag van de opgraยญving kwaยญmen direct onder het plaยญveiยญsel van de geweยญzen parยญkeerยญplaats de eerยญste funยญdeยญringsยญresยญten te voorยญschijn. De huiยญzen waren in 1966 gesloopt tot op het straatยญniยญveau, zonยญder de funยญdeยญrinยญgen te verยญwijยญdeยญren, wat natuurยญlijk zeer voorยญdeยญlig was voor ons onderยญzoek. Het bleek al spoeยญdig dat de verยญdweยญnen kleine huiยญzen ooit veel groยญter waren geweest.
De jongยญste funยญdaยญmenยญten behoorยญden tot grote huiยญzen, die waarยญschijnยญlijk uit de 16e eeuw dateerยญden. In de laatยญste tweeยญhonยญderd jaren zijn die grote huiยญzen onderยญverยญdeeld in kleiยญnere panยญden als gevolg van de verยญarยญming van de bevolยญking. Vooral aan het begin van de 19e eeuw werd Holยญland getrofยญfen door een seriยญeus ecoยญnoยญmisch verยญval, wat zich uitte door een sterke verยญarยญming van de onderยญlaag van de bevolยญking en een verยญpauยญpeยญring van de steยญden. Ook Gorinยญchem zal niet ontยญkoยญmen zijn aan deze criยญsis. Misยญschien worยญden de verยญanยญdeยญrinยญgen het best geรฏlยญluยญstreerd door de vondยญsten uit de beerยญputยญten die achยญter de huiยญzen geleยญgen waren.
Glas
Uit de beerยญkelยญder V16, die direct achยญter het grote huis op de hoek van de Boterยญsteeg en de Koeยญkenยญbakยญkersteeg lag, kwam een grote hoeยญveelยญheid glas en aarยญdeยญwerk uit de 16e en begin 17e eeuw. Nu wordt in veel beerยญputยญten derยญgeยญlijk mateยญriยญaal gevonยญden, maar de rijkยญdom aan glas uit deze beerยญput is uitยญzonยญderยญlijk. Fragยญmenยญten van een achtยญkanยญtig pasยญglas, berยญkeยญmeiยญers en sierยญflesยญsen maakยญten deel uit van de inhoud.
Opzienยญbaยญrend is de vondst van een gebrandยญschilยญderde voorยญstelยญling op glas van Chrisยญtus, die voorยญgeยญleid wordt aan de hogeยญpriesยญter. De kwaยญliยญteit van deze voorยญstelยญling is zo hoog, dat in eerยญste instanยญtie werd gedacht aan een fragยญment van een belangยญrijk kerkยญraam. Wouยญter Ritยญsema van Eck, glasยญspeยญciยญaยญlist van het Rijksยญmuยญseum, deelde mee dat het hoogstยญwaarยญschijnยญlijk uit een rijk burยญgerยญhuis afkomยญstig was. Het is verยญleiยญdeยญlijk de vondst te verยญbinยญden met de Alteยญraยญtie of de Beelยญdenยญstorm, want de oveยญrige vondยญsten uit deze beerยญkelยญder geven een dateยญring rond deze gebeurยญteยญnisยญsen aan.
Misยญschien hebยญben de bewoยญners het raamยญpje wegยญgeยญworยญpen toen zij zich bekeerยญden van het kathoยญliยญcisme tot het proยญtesยญtanยญtisme. In ieder geval wijยญzen de vondยญsten op een voorยญnaam huisยญhouยญden, dat in een huis woonde dat zeker niet onderยญdeed voor de huiยญzen in de Gastยญhuisยญstraat of langs de haven. Daarop wijst ook de vondst van een kokosยญnoot, die in die tijd zeer uitยญzonยญderยญlijk en exoยญtisch moet zijn geweest.
Beerยญputยญten
De beerยญputยญten op de Blijยญenยญhoek waren vooral gesiยญtuยญeerd aan de achยญterยญzijde van de huiยญzen op de plaats van het Kraaiยญenยญhofje. De meeste beerยญputยญten herยญbergยญden een schat aan vondยญsten, waarยญbij de 17e eeuw het best verยญteยญgenยญwoorยญdigd was. Een beerยญput, behoยญrende bij een huis aan de Boterยญsteeg tegenยญover het huiยญdige pand van de firma Van Beuยญzeยญkom, leverde enkele prachยญtige stukยญken van een โvetro a fili e retortiโ-beker op. Dit is een verยญsieยญringsยญtechยญniek in glas, die bestaat uit ingeยญsmolยญten spiยญraalยญdraยญden van wit glas, afgeยญwisยญseld met banยญden van wit glas. Een voorยญwerp dat in het begin van de 17e eeuw zeker niet in elk huisยญhouยญden voorยญkwam. Maar ook de beerยญputยญten met een vulยญling uit de 18e, de 19e en zelfs de 20e eeuw kwaยญmen voor. De vondยญsten uit deze putยญten zijn voor die tijd wat eenยญvouยญdiยญger en duiยญden op die manier al de ecoยญnoยญmiยญsche terugยญval van de wijk aan. Over deze putยญten valt verยญder op te merยญken, dat de meeste aanยญgeยญlegd waren als waterยญput en in een later staยญdium gebruikt werยญden als beerยญput, voorยญdat ze in onbruik raakยญten en dichtยญgeยญgooid werden.
Vroegยญste bewoning
De gevonยญden funยญdeยญringsยญresยญten in de bovenยญste lagen dateยญren uit de 16e eeuw, maar mogeยญlijk zitยญten er ook oudere muren tusยญsen. De dateยญring van de muren vormt nog een proยญbleem, daar er regelยญmaยญtig gebruik gemaakt werd van oude bakยญsteen voor verยญbouยญwinยญgen of zelfs voor de aanยญleg van nieuwe funยญdaยญmenยญten of muren. Het spreekt voor zich, dat men met het forยญmaat van de bakยญsteยญnen als dateยญringsยญmidยญdel voorยญzichยญtig moet omspringen.
De vroegยญste resยญten die gevonยญden werยญden, dateยญren uit de 14e en 15e eeuw. Het betreft de funยญdeยญrinยญgen van de zijยญmuยญren van gedeelยญteยญlijk bakยญsteยญnen huiยญzen. Deze resยญten werยญden op ongeยญveer 1,5 meter onder het huiยญdige straatยญniยญveau aanยญgeยญtrofยญfen. De Blijยญenยญhoek was in deze periยญode nog niet zo dichtยญgeยญbouwd als in de 16e en 17e eeuw. Tusยญsen de huiยญzen waren open plekยญken, die gebruikt werยญden als erf. Tegen de huiยญzen stonยญden schuurยญtjes en stalยญlen, die gemaakt waren van schotยญten van vlechtยญwerk, zgn. horยญden, met een simยญpel afdak van hout. In deze stalยญlen stond wat vee, een enkel varยญken voor de slacht en hier en daar een paard als rij- of lastยญdier. Op het erf werยญden kuiยญlen gegraยญven waar de mest, afkomยญstig van deze dieยญren, in werd geworยญpen. De huiยญzen hadยญden een houยญten voorยญgeยญvel. Het dak was bedekt met leiยญsteen of dakยญteยญgels. Van beide zijn resยญten gevonยญden in de vulยญlinยญgen van de mestยญkuiยญlen en de ophoยญgingยญslaยญgen, die rondom de huiยญzen lagen. Behalve met huisยญafยญval, plagยญgen en mest is het terยญrein van de Blijยญenยญhoek, vooral in de vroegยญste periยญode, regelยญmaยญtig opgeยญhoogd met pakยญketยญten rivierยญklei, die waarยญschijnยญlijk wel uit de buurt, maar van buiยญten de stadsยญmuยญren afkomยญstig was.
De ophoยญgingยญslaยญgen tusยญsen de huiยญzen bevatยญten huisยญafยญval. De meeste leerยญresยญten die tijยญdens de opgraยญving gevonยญden zijn, komen uit deze oudยญste lagen. Soms vonยญden we een hele schoen, maar ook resยญten van een buiยญdel en zelfs een groot fragยญment van een kleยญdingยญstuk. Botยญten en schelยญpen geven aanยญwijยญzing voor het laat-midยญdelยญeeuws dieet. Er zaten zoutยญwaยญterยญmosยญseยญlen en carยญdiยญumยญschelยญpen (kokยญkels) in de ophoยญging. Deze soorยญten komen van de kust en zijn aanยญgeยญvoerd over de Merยญwede. Ook leiยญsteen en aarยญdeยญwerยญkimยญporยญten, zoals het Duitse steenยญgoed, zulยญlen per schip naar de stad zijn getransยญporยญteerd. De ligยญging van de stad aan de verยญbinยญding van de Linge met de Merยญwede geeft eigenยญlijk al de straยญteยญgiยญsche hanยญdelsยญpoยญsiยญtie aan. De gevonยญden imporยญten onderยญstreยญpen alleen maar het belang van Gorinยญchem als handelsstad.
Aarยญdeยญwerk
Het aarยญdeยญwerk in de laat-midยญdelยญeeuwse lagen bestaat voorยญnaยญmeยญlijk uit steenยญgoed, afkomยญstig uit Siegยญburg, en grijs aarยญdeยญwerk, dat waarยญschijnยญlijk in Braยญbant of Utrecht geproยญduยญceerd zal zijn.
Rood geglaยญzuurd aarยญdeยญwerk kwam veel minยญder voor. Uit de oudยญste lagen kwaยญmen geen oudere scherยญven dan de bovenยญgeยญnoemde, zodat dit deel van de stad aanยญgeยญlegd moet zijn aan het einde van de 13e of in het begin van de 14e eeuw. Mogeยญlijยญkerยญwijs dateert het grootยญste deel van de uitยญleg van Gorinยญchem uit deze periยญode. Dat zou in overยญeenยญstemยญming zijn met het hisยญtoยญrisch verยญhaal van de stichยญting van de stad in dezelfde tijd door de heren van Arkel. Oveยญriยญgens zijn uit andere delen van de stad ook geen oudere aarยญdeยญwerkยญvondยญsten bekend. Het valt natuurยญlijk niet uit te sluiยญten, dat langs de oever van de Linge een kleine nederยญzetยญting heeft geleยญgen, maar die zal waarยญschijnยญlijk niet veel hebยญben voorgesteld.
Planยญten & dieren
Tijยญdens het onderยญzoek aan de Blijยญenยญhoek is uit afvalkuiยญlen, beerยญkelยญders en tonยญputยญten mateยญriยญaal verยญzaยญmeld voor bioยญloยญgisch-archeยญoยญloยญgisch onderยญzoek. Bioยญloยญgiยญsche archeยญoยญloยญgie is een wetenยญschap die zich bezigยญhoudt met de stuยญdie van bioยญloยญgiยญsche resยญten (zaden, stuifยญmeel, darmยญpaยญraยญsieยญten, hout, schelยญpen, leer, botยญten. insecยญtenยญresยญten, haar e.d.) die bij opgraยญvinยญgen worยญden gevonยญden. Het doel van het bioยญloยญgisch-archeยญoยญloยญgisch onderยญzoek op de Blijยญenยญhoek was meer te weten te komen over de voeยญdingsยญgeยญwoonยญten van de voorยญmaยญlige bewoยญners. Het onderยญzoek werd uitยญgeยญvoerd door Henk van Haasยญter en Chiยญara Cavallo van BIAX-Conยญsult.
Mateยญriยญaal en methoden
Uit diverse grondยญspoยญren op de opgraยญving is mateยญriยญaal verยญzaยญmeld voor botaยญnisch en zoรถยญloยญgisch onderยญzoek. Een overยญzicht van de onderยญzochte monยญsters wordt gegeยญven in tabel 1. Monยญsters voor botaยญnisch onderยญzoek zijn genoยญmen uit drie beerยญkelยญders. Het gaat om de vondstยญnumยญmers V13, V16 en V32. De monยญsters zijn met water gezeefd over een stelยญsel zeven met maasยญwijdยญten van 0.25, 0.5, 1, 2 en 5 mm. De op deze manier verยญkreยญgen zeefยญfracยญties zijn onder een binoยญcuยญlaire microยญscoop mei een maxiยญmale verยญgroยญting van 50x geanalyseerd.Op de opgraยญving is uit een grote verยญscheiยญdenยญheid aan grondยญspoยญren botยญmaยญteยญriยญaal verยญzaยญmeld (zie tabel 1). De meeste botยญten zijn met de hand verยญzaยญmeld. Daarยญnaast zijn dierยญlijke resยญten die in de botaยญniยญsche monยญsters werยญden gevonยญden, geaยญnaยญlyยญseerd. Vanยญwege de beperkte hoeยญveelยญheid tijd die voor het onderยญzoek beschikยญbaar was is alleen het botยญmaยญteยญriยญaal uit beerยญkelยญder V16 in detail geaยญnaยญlyยญseerd. Het botยญmaยญteยญriยญaal uit de oveยญrige grondยญspoยญren is gloยญbaal geรฏnventariseerd.
Resulยญtaยญten botaยญnisch onderยญzoek (tabel 2)
Graยญnen en dergelijke
Wat de graยญnen betreft zijn boekยญweit (Fagยญoยญpyยญrum esuยญlenยญtum), haver (Avena sp.), rogge (Secale cereยญale), rijst (Oryza sativa) en pluimยญgierst (Paniยญcum miliaยญceum) gevonยญden. Boekยญweit wordt al vanaf de Karoยญlinยญgiยญsche tijd (8e-10e eeuw) in ons land verยญbouwd en ook in de 16e en 17e eeuw nog veel gegeยญten. Van haver kan niet net zekerยญheid gezegd worยญden of het om geculยญtiยญveerde haver (Avena sativa) of om wilde haver (Avena fatua) gaat. Op grond van de naakte korยญrels kan dit nameยญlijk niet vastยญgeยญsteld worยญden. Rijst is vanaf de 16e eeuw een verยญtrouwde verยญschijยญning in beerยญputยญten. De rijst is vrijยญwel zeker geรฏmยญporยญteerd uit het Midยญdelยญlandse Zeeยญgeยญbied. Een aanยญwijยญzing daarยญvoor wordt ook geleยญverd door de aanยญweยญzigยญheid van steยญkeยญlige bies (Sciยญrยญpus mucroยญnaยญtus). Steยญkeยญlige bies komt van nature niet in Nederยญland voor, maar groeit in warยญmere delen van de wereld waar het vaak een hardยญnekยญkig onkruid op rijstยญvelยญden is. Uit de archeยญoยญboยญtaยญniยญsche dataยญbase RADAR (Van Haasยญter en Brinkยญkemยญper 1996) blijkt dat alle Nederยญlandse vondยญsten van steยญkeยญlige bies zijn geasยญsoยญciยญeerd met rijst. Het dichtstยญbijยญzijnde mogeยญlijke herยญkomstยญgeยญbied is het Midยญdelยญlandse Zee gebied. Gierst was al in de preยญhisยญtoยญrie een belangยญrijk culยญtuurยญgeยญwas in ons land. Uit archeยญoยญboยญtaยญnisch onderยญzoek blijkt dat gierst in grondยญmonยญsters uit de periยญode 1500โโโ1700 opvalยญlend goed is verยญteยญgenยญwoorยญdigd (bron : archeยญoยญboยญtaยญniยญsche dataยญbase RADAR). Volยญgens de beroemde Zuid-Nederยญlandse botaยญniยญcus Dodoens (1554) was gierst in de 16e eeuw in Nederยญland echยญter nauยญweยญlijks bekend. Het gewas kan volยญgens hem slecht tegen natte omstanยญdigยญheยญden. Er bestaan wel aanยญwijยญzinยญgen dat van het meel brood gebakยญken werd. Verยญmoeยญdeยญlijk is de gierst geรฏmporteerd.
Fruit, noten en zuidvruchten
Deze cateยญgoยญrie is goed verยญteยญgenยญwoorยญdigd. Een belangยญrijke oorยญzaak hierยญvoor is dat de meeste fruitยญsoorยญten en noten goed herยญkenยญbare steยญvige pitยญten hebยญben die een goede kans hebยญben om bewaard te blijยญven, iets wat van de meeste groenยญten en kruiยญden niet gezegd kan worยญden. De meeste fruitยญsoorยญten zijn verยญtrouwde verยญschijยญninยญgen in laatยญmidยญdelยญeeuwse en 16e of 17e eeuwse conยญtext. Een bijยญzonยญdere vondst is een afgeยญzaagde bovenยญkant van een kokosยญnoot (Cocos nuciยญfera). Kokosยญpalยญmen komen oorยญspronยญkeยญlijk uit Zuidยญoost-Aziรซ en/โof de eilanยญden in de Grote Oceยญaan, maar groeien tegenยญwoorยญdig langs bijna alle troยญpiยญsche kusยญten. De kokosยญnoot kan geรฏmยญporยญteerd zijn maar de mogeยญlijkยญheid dat de noot op de Nederยญlandse kust is aanยญgeยญspoeld, kan niet heleยญmaal worยญden uitยญgeยญsloยญten. Ook de vijยญgen (Ficus carica) zijn geรฏmยญporยญteerd uit zuiยญdeยญlijยญker streken.
Van de druiยญvenยญpitยญten kan niet worยญden vastยญgeยญsteld of ze van in ons land geteelde druiยญven of van geรฏmยญporยญteerde krenยญten of rozijยญnen afkomยญstig zijn. Pitยญloze krenยญten of rozijยญnen bestonยญden in de 17e eeuw wel maar waren nog geen algeยญmene verยญschijยญning. In het kruiยญdenยญboek van Dodoens, met bijยญvoegยญsels van Caroยญlus Cluยญsius uit 1644, wordt melยญding gemaakt van โdrooghe Wijnยญbeยญzien oft Rosijยญnen sonยญder steenenโ. Deze verยญmelยญding heeft betrekยญking op rozijยญnen die door een Araยญbiยญsche admiยญraal aan de Nederยญlandse admiยญraal Steยญven van der Hagยญhen geschonยญken werยญden (Van Haasยญter 1997a). Van inlandse druiยญven werd in de Midยญdelยญeeuยญwen behalve wijn, ook verยญjus (een in de midยญdelยญeeuwse keuยญken veel gebruikte soort azijn) gemaakt. De kans dat de druiยญvenยญpitยญten van inlandse druiยญven afkomยญstig zijn is echยญter niet zo heel groot. De periยญode 1530โโโ1700 staat nameยญlijk bekend als de โkleine ijsยญtijdโ en wordt landยญbouwยญhisยญtoยญrisch onder andere gekenยญmerkt door een sterke achยญterยญuitยญgang van de druiยญvenยญteelt in ons land (Van Haasยญter 1997b).
Een bijยญzonยญdere vondst is een zaadje van de zuurยญbes (Berยญbeยญris vulยญgaยญris). Zaden van deze struik zijn slechts รฉรฉn keer eerยญder in Nederยญlandse archeยญoยญloยญgiยญsche conยญtext gevonยญden. Het is niet zeker of zuurยญbes een oorยญspronยญkeยญlijk inheemse plant in Nederยญland is. Uit archeยญoยญloยญgisch en hisยญtoยญriยญsche gegeยญvens blijkt in ieder geval dat de struik, waarยญvan vele toeยญpasยญsinยญgen beschreยญven zijn, vanaf de Midยญdelยญeeuยญwen in ons land voorยญkomt. Dodoens noemt zuurยญbes in zijn kruiยญdenยญboek uit 1554 โSauยญseยญboomโ. Hij schrijft dat deze struik langs bosยญranยญden groeit en in de hoven van โcruytยญliefยญhebยญbersโ wordt gevonยญden. Stepยญhaan Blanยญkยญaart, een botaยญniยญcus uit de 17e eeuw, schrijft in zijn โHerยญbaยญriusโ uit 1698 dat zuurยญbes alleen in de hoven van liefยญhebยญbers groeit. De blaadยญjes en de rode besยญsen hebยญben een aanยญgeยญname zure smaak. De blaadje worยญden als groente gebruikt en uit de besยญsen wordt een sap gemaakt om siroop of een zure saus te maken, vanยญdaar de naam Sauยญseยญboom. Hele besยญsen werยญden soms aan trosยญsen gekonfijt.
Groenยญten en keukenkruiden
Deze cateยญgoยญrie voeยญdingsยญmidยญdeยญlen is aanยญzienยญlijk minยญder goed verยญteยญgenยญwoorยญdigd. Dit komt omdat de meeste van deze gewasยญsen geoogst worยญden in een staยญdium dat de planยญten nog geen zaden gevormd hebยญben. De kans dat zaden mee geoogst worยญden en uitยญeinยญdeยญlijk in de beerยญput kunยญnen belanยญden is dus zeer klein. Komยญkomยญmers en augurยญken vorยญmen hierยญbij een uitยญzonยญdeยญring omdat het โvruchtยญgroenยญtenโ zijn, en dus zaden bevatยญten. Komยญkomยญmers en augurยญken behoยญren botaยญnisch gezien tot dezelfde soort en zijn daarยญdoor op grond van de zaden niet van elkaar te onderยญscheiยญden. Vroeยญgere verยญmelยญdinยญgen van komยญkomยญmers hebยญben bijna alleยญmaal betrekยญking op vruchยญten die duiยญdeยญlijk meer lijยญken op onze tegenยญwoorยญdige augurยญken dan op komยญkomยญmers (Van Haasยญter 1997b). Een bijยญzonยญdere vondst is sperยญzieยญboon (Phaยญseoยญlus vulยญgaยญris). Zaden van sperยญzieยญboon zijn nog niet eerยญder in Nederยญlandse archeยญoยญloยญgiยญsche conยญtext gevonยญden. Ook moet gezegd worยญden dat het zaad niet optiยญmaal bewaard is gebleยญven waarยญdoor de deterยญmiยญnaยญtie niet voor 100% zeker is. Sperยญzieยญboon behoort tot de gewasยญsen die pas na de tocht van Columยญbus in 1492 naar Zuid Ameยญrika in Europa bekend zijn geworden.
Speยญceยญrijen
Binยญnen deze cateยญgoยญrie gebruiksยญplanยญten is slechts รฉรฉn soort gevonยญden nameยญlijk paraยญdijsยญkorยญrel (Afraยญmoยญmum meleยญgueta). Paraยญdijsยญkorยญrels zijn de zaden van een planยญtenยญsoort uit de gemยญberยญfaยญmiยญlie en daarยญdoor een famiยญlieยญlid van kardamon. Ze werยญden als mediยญcijn of speยญceยญrij gebruikt. Oorยญspronยญkeยญlijk komt het gewas uit het kustยญgeยญbied van wesยญteยญlijk troยญpisch Afrika. Porยญtuยญgese hanยญdeยญlaars zorgยญden er in de Late Midยญdelยญeeuยญwen voor dat paraยญdijsยญkorยญrels op de Euroยญpese markt kwaยญmen. De speยญceยญrijยญenยญmarkยญten van Brugge en Antยญwerยญpen waren belangยญrijke verยญdeelยญcenยญtra (Van Haasยญter 1997b).
Andere gebruiksยญplanยญten
Henยญnep (Canยญnaยญbis sativa) behoort tot de oudยญste culยญtuurยญgeยญwasยญsen ter wereld en is in het verยญleยญden vooral vanยญwege de vezels en de olie verยญbouwd. In 16e en 17e-eeuwse kruiยญdenยญboeยญken wordt henยญnep vrijยญwel altijd genoemd vanยญwege zijn geneesยญkrachยญtige werยญking. In beerยญputยญten worยญden henยญnepยญzaยญden regelยญmaยญtig gevonยญden. Deze vondยญsten duiยญden vrijยญwel zeker op mediยญciยญnaal gebruik. De uit de zaden geperste olie werd tijยญdens de vasยญten ook voor de maalยญtijdยญbeยญreiยญding gebruikt, maar henยญnepยญolie was in het verยญleยญden ook kant en klaar op markยญten verยญkrijgยญbaar. Het is daarom niet waarยญschijnยญlijk daar de zaden uit beerยญputยญten gebruikt zijn om olie uit te perยญsen. Naast mediยญciยญnaal gebruik wordt ook het gebruik als vogelยญvoer verยญmeld. In de rekeยญninยญgen van hei kloosยญter Leeuยญwenยญhorst bij Noordยญwijk is in 1475โ76 sprake van de aanยญkoop van henยญnepยญzaad voor het vogelยญtje van de abdis (Van Haasยญter 1997b).
Ook de vondst van hop (Humuยญlus lupuยญlus) kan op het gebruik van deze plant als geneesยญmidยญdel duiยญden. Het kan echยญter niet heleยญmaal uitยญgeยญsloยญten worยญden dat de voorยญmaยญlige gebruiยญkers van de beerยญkelยญder wel eens zelf bier hebยญben gebrouยญwen. Ook over het gebruik van raapยญzaad (Brasยญsica rapa) en vlas (Linum usiยญtaยญtisยญsiยญmum) valt niet veel met zekerยญheid te zegยญgen. Vanยญwege het hoge gehalte aan olie is raapยญzaad tijยญdens vasยญtenยญpeยญriยญoยญden, wanยญneer dierยญlijke vetยญten verยญboยญden waren, wel voor de maalยญtijdยญbeยญreiยญding gebruikt. De intenยญsieve culยญtuur van dit gewas zal echยญter ongeยญtwijยญfeld tol verยญwilยญdeยญring en opslag tusยญsen andere culยญtuurยญgeยญwasยญsen hebยญben geleid. De kans dat het raapยญzaad mei graan is mee geoogst is dan ook behoorยญlijk groot. Dit geldt evenยญeens voor hel vlas, hoeยญwel zaden van vlas (lijnยญzaad) ook wel toeยญgeยญvoegd werยญden aan allerยญlei bakยญkeยญrijยญproยญdukยญten. Gedroogde bloeiยญwijยญzen van de weversยญkaarde (Dipsaยญcus satiยญvus) werยญden vroeยญger gebruikt om wol te kaarยญden. Of de vondst het zaad van deze plant in beerยญkelยญder V16 op het kaarยญden van wol door de voorยญmaยญlige bewoยญners duidt, kan echยญter niet met zekerยญheid worยญden gezegd.
Onkruiยญden
De meeste onkruiยญden die in de tabel 2 zijn verยญmeld, zijn vrijยญwel zeker afkomยญstig uit akkers en tuiยญnen. Door het ontยญbreยญken van goede zaadยญschoยญningsยญmeยญthoยญden kwaยญmen vroeยญger veel onkruidยญzaยญden, afkomยญstig van de graanยญakยญkers en tuiยญnen, in de beerยญput terecht. Veel onkruiยญden die tusยญsen het graan groeiยญden werยญden mee gegeยญten, terยญwijl andere onkruiยญden via het keuยญkenยญafยญval na het schoonยญmaยญken van allerยญlei tuinยญbouwยญproยญducยญten in beerยญputยญten terecht kwaยญmen. Gedeยญtailยญleerde anaยญlyse van deze onkruiยญden kan vaak inteยญresยญsante inforยญmaยญtie opleยญveยญren over de herยญkomst van akkerยญbouwยญproยญducยญten, de gebruikte agraยญriยญsche techยญnieยญken of de omstanยญdigยญheยญden op de akkers en in de ruiยญnen. Zo is de vondst van vinยญkenยญzaad (Neslia paniยญcuยญlata) een aanยญwijยญzing dat graan is geรฏmยญporยญteerd uit Midยญden- of Oost-Europa. Waarยญschijnยญlijk is dit gebeurt via graanยญhanยญdel in het Hanยญzeยญverยญbond. Er bestaan hisยญtoยญriยญsche aanยญwijยญzinยญgen dat vooral steยญden in West-Nederยญland via de Hanze graan uit het Oostยญzeeยญgeยญbied imporยญteerยญden. Ook in Gorinยญchem werd blijkยญbaar graan uit het Oostยญzeeยญgeยญbied gegeten.
Resulยญtaยญten zoรถยญloยญgisch onderzoek
De resulยญtaยญten van het zoรถยญloยญgisch onderยญzoek aan beerยญkelยญder V16 staan verยญmeld in tabel 3.
Zoogยญdierยญbotยญten uit beerยญkelยญder V16
Afgaande op de aanยญtalยญlen en de afmeยญtinยญgen van de botยญten lijkt rundยญvlees een belangยญrijke rol in de voeยญding van de voorยญmaยญlige bewoยญners gespeeld te hebยญben. Bijna alle botยญten van rund (Bos tauยญrus) verยญtoยญnen slachtยญspoยญren. Werยญvels zijn het best verยญteยญgenยญwoorยญdigd. Alleen nekยญwerยญvels en borstยญwerยญvels waren aanยญweยญzig. De nekยญwerยญvels zijn onbeยญschaยญdigd terยญwijl de borstยญwerยญvels alle langs de midยญdenas gespleยญten zijn. Dit is het gevolg van het overยญlangs doorยญmidยญden hakยญken van het karยญkas. Onder de runยญderยญbotยญten bevinยญden zich botยญten die een goede vleesยญkwaยญliยญteit leveยญren (femur, tibia, numeยญrus, uina, radius, pelยญvis, scaยญpula en costae). Ook is een kaakยญfragยญment van rund gevonยญden. Ribยญben van rund zijn slecht verยญteยญgenยญwoorยญdigd. Somยญmige ribยญben zijn comยญpleet, zonยญder slachtยญspoยญren. Op grond van het slijยญtaยญgeยญpaยญtroon op de tanยญden en kieยญzen en de mate van verยญgroeiยญing van de oveยญrige bonen kon worยญden vastยญgeยญsteld dat de meeste runยญdeยญren op jonge en subยญadulte leefยญtijd (jonยญger dan twee jaar) geslacht zijn. Een dijยญbeenยญfragยญment was van een volยญwasยญsen rund afkomยญstig. Ook schaap en/โof geit (Ovis aries/โCapra hircus) speelde een belangยญrijke rol in de voeยญding. Op grond van de botยญten is het niet altijd mogeยญlijk om schaap van geit te onderยญscheiยญden. Somยญmige botยญfragยญmenยญten konยญden met zekerยญheid aan schaap toeยญgeยญweยญzen worยญden. Betrouwยญbare deterยญmiยญnaยญties van geit waren niet mogeยญlijk. De meeste schaยญpenยญbotยญten waren comยญpleet met weiยญnig slachtยญspoยญren. Op somยญmige onderยญpoยญten waren snijยญspoยญren a zien die verยญoorยญzaakt zijn door het afhuiยญden. Bijna alle skeยญleยญteleยญmenยญten van schaap/โgeit waren in de beerยญkelยญder aanยญweยญzig (zie tabel 4).
Varยญkensยญvlees stond blijkยญbaar niet vaak op het menu want er zijn maar weing boten van varยญken (Sus domesยญtiยญcus) gevonยญden. De bovenยญkant van een dijยญbeen (femur) met snijยญspoยญren, en een comยญplete metaยญtarsus (voetskeยญlet) zijn aanยญweยญzig. Beide botยญten zijn afkomยญstig van jonge indiยญviยญduen. Van konijn (Orycยญtoยญlaยญgus cuniยญcuยญlus) zijn botยญten van tenยญminยญste twee indiยญviยญduen gevonยญden. Een gedeelte van een voorยญpoot (radius en uina) is afkomยญstig van een volยญwasยญsen konijn en een fragยญment van een achยญterยญpoot (femur) is van een jong indiยญvidu afkomยญstig. Van kat (Felis catus) is een metaยญtarsus van een volยญwasยญsen indiยญvidu aanwezig.
Visยญresยญten uit beerยญkelยญder V16
Onder de visยญresยญten is zowel zeeยญvis als zoetยญwaยญterยญvis verยญteยญgenยญwoorยญdigd. Onder de zeeยญvisยญsen is kabelยญjauw (Gadus morยญhua) het best verยญteยญgenยญwoorยญdigd. Afgaande op de afmeยญtinยญgen van de skeยญleยญteleยญmenยญten zijn flinke exemยญplaยญren gegeยญten. Andere zeeยญvisยญsen die op het menu stonยญden waren schelยญvis (Melaยญnoยญgramยญmus aegleยญfiยญnus), haring (Cluยญpea harenยญgus), en steยญkelยญrog (Raja claยญvata) en een of meerยญdere soorยญten platยญvis (schol bot of schar). De steยญkelยญrog doet misยญschien wat merkยญwaarยญdig aan, maar deze vis, die in 16e eeuw vlote werd genoemd komt in kookยญboeยญken uit die tijd regelยญmaยญtig voor (Jansยญsen-Sieยญben en van der Molen-Wilยญleยญbrands 1994). De zoetยญwaยญterยญvisยญsen die in de voeยญding een rol speelยญden zijn paling (Anguilla anguilla), zeelt (Tinca tinca), baars (Perca fluยญviยญaยญtiยญlis).
Schelpยญdieยญren uit beerยญkelยญder V16
In de beerยญkelยญder waren vele tienยญtalยญlen mosยญselยญschelยญpen aanยญweยญzig (Mytiยญlus eduยญlis). De schelยญpen moeยญten uit het kustยญgeยญbied zijn aanยญgeยญvoerd en waren waarยญschijnยญlijk op de markt in Gorinยญchem te koop. Ook een schelpยญfragยญment van kokยญkel (Carยญdium edule) was aanยญweยญzig. Het is mogeยญlijk dat deze schelp met de mosยญseยญlen mee is geoogst.
VogeIยญresten uit beerยญkelยญder V 16
Onder het gevoยญgelte was eend het best verยญteยญgenยญwoorยญdigd. Op grond van de botยญten kon niet vastยญgeยญsteld worยญden of het om wilde eend (Anas plaยญtyยญrยญhynยญchos) of tamme eend (Anas domesยญtiยญcus) gaat. Dit geldt ook voor de botยญten van gans (Anas sp.). Kip (Galยญlus galยญlus} is ook redeยญlijk goed verยญteยญgenยญwoorยญdigd. De vondst van brilยญduiยญker (Bucepยญhala clanยญgula) is een aanยญwijยญzing dat ook jachtยญwild gegeยญten werd.
Botยญmaยญteยญriยญaal uit beerยญkelยญder V13
De samenยญstelยญling van het botยญmaยญteยญriยญaal uit deze beerยญkelยญder is verยญgeยญlijkยญbaar met het botยญmaยญteยญriยญaal uit V16. Alle runยญderยญbotยญten zijn van jonge indiยญviยญduen en verยญtoยญnen slachtยญspoยญren. Een snuit van een rund is overยญdwars afgeยญhakt. Snuiยญten in de 17e eeuw ook wel โmuyยญlenโ genoemd, werยญden met peper, foeยญlie, kruidยญnaยญgeยญlen en nootยญmusยญkaat en schijfยญjes mieยญrikยญworยญtel in wijn gelegd om als winยญterยญvoorยญraad te dieยญnenโ. Ook de botยญten van schaap of geit (Ovis/โCapra) zijn afkomยญstig van jonge indiยญviยญduen. Er zijn relaยญtief veel metapoยญdia (voetskeยญlet) van schaap (Ovis aries). Ook zijn er veel skeยญletยญdeยญlen van vogels, waarยญonยญder skeยญletยญdeยญlen van zomer- of winยญterยญtaยญling (Anas querquedula/โcrecca). In het botaยญniยญsche monยญster uit deze beerยญkelยญder zijn resยญten van paling (Anguilla anguilla), baars (Perca fluยญviยญaยญtiยญlis), kabelยญjauw (Gadus morยญhua) en zwarte rat (Rattus rattus) gevonden.
Botยญmaยญteยญriยญaal uit beerยญkelยญder V32
De samenยญstelยญling is vrijยญwel gelijk aan die van de beerยญkelยญder V16. In V32 zijn nog een onderยญkaak (manยญdiยญbula) en een opperยญarmยญbeen (numeยญrus) van een jong varยญken gevonยญden, alsยญmede een pootยญfragยญment (tarsoยญmeยญtaยญtarsus) van knobยญbelยญzwaan (Cygยญnus olor). In het botaยญniยญsche monยญster uit deze beerยญkelยญder waren resยญten van paling en baars aanwezig.
Botยญmaยญteยญriยญaal uit beerยญkelยญder V31
De samenยญstelยญling van dit botยญmaยญteยญriยญaal is verยญgeยญlijkยญbaar met de vondยญsten uit de vorige conยญtexยญten. Er is veel rund aanยญweยญzig, waarยญonยญder een comยญpleet scheenยญbeen (tibia). Ook gevoยญgelte en visยญresยญten zijn aanwezig.
Botยญmaยญteยญriยญaal uit beerยญput V4
In deze beerยญput is relaยญtief weiยญnig botยญmaยญteยญriยญaal gevonยญden. Een halsยญwerยญvel (atlas) en een scheยญdelยญfragยญment van rund werยญden gevonยญden. Twee fragยญmenยญten van grote ribยญben met snijยญspoยญren zijn mogeยญlijk ook van rund (of paard) afkomstig.
Botยญmaยญteยญriยญaal uit tonยญput V18
In deze beerยญput werยญden en scheยญdel van een kalf, een gedeelte van een onderยญpoot (phaยญlanx l) en een onderยญkaak van een jong schaap of geit waren gevonยญden. De scheยญdel van het kalf was overยญlangs door midยญden gehakt om bij de herยญseยญnen te kunยญnen komen. Ook de snuit was afgeยญhakt. Opvalยญlend is dat relaยญtief veel bonen van honยญden (Canis famiยญliยญaยญris) aanยญweยญzig waren. Het gaat om een scheยญdel (craยญnium), drie onderยญkaยญken (manยญdiยญbuยญlae), een halsยญwerยญvel (atlas) een schouยญderยญblad (scaยญpula) een opperยญarmยญbeen (numeยญrus) een scheenยญbeen (tibia) en een bot uit het voetskeยญlet (metยญaยญcarยญpus). De botยญten zijn afkomยญstig van miniยญmaal drie indiยญviยญduen. Eรฉn scheยญdel was afkomยญstig van een jong hondje met een korte snuit. Oveยญrige vondยญsten uit deze tonยญput zijn een onderยญkaak van een kat (Felis catus), een vorkยญbeen (furยญcula) van een eend, een rib van een klein zoogยญdier dat niet nader kon worยญden gedeยญterยญmiยญneerd en een halve eischaal.
Botยญmaยญteยญriยญaal uit de tonยญputยญten V6, V7 en V5O
Het botยญmaยญteยญriยญaal uit deze tonยญputยญten is anders van samenยญstelยญling dat dat van de hierยญvoor beschreยญven conยญtexยญten. Botยญten van rund zijn het best verยญteยญgenยญwoorยญdigd. Veel minยญder botยญten waren aanยญweยญzig van varยญken en schaap/โgeit. De runยญderยญbotยญten zijn afkomยญstig van kleiยญnere dieยญren dan die uit de andere conยญtexยญten. De meest voorยญkoยญmende skeยญleยญteleยญmenยญten zijn ribยญben. De meeste ribยญben zijn op dezelfde lengte afgeยญhakt en lijยญken afkomยญstig te zijn van hetยญzelfde indiยญvidu. Dit wijst op de conยญsumpยญtie van comยญplete ribยญstukยญken van rund. Naast ribยญben zijn scheยญdelยญfragยญmenยญten en pootยญfragยญmenยญten aanยญweยญzig. Op een heupยญfragยญment van een rund zijn verยญgroeiยญinยญgen te zien (exosยญtoยญses op het aceยญtaยญbulum), mogeยญlijk verยญoorยญzaakt door ouderdom.
Botยญmaยญteยญriยญaal uit de oveยญrige grondsporen
Op de vindยญplaats zijn in verยญschilยญlende andere spoยญren nogal wat paarยญdenยญbotยญten (Equus cabalยญlus) gevonยญden. In V3 is een gedeelte van een paarยญdenskeยญlet gevonยญden. Het gaat om een linยญker en een rechยญter onderยญkaak, een fragยญment van een bovenยญkaak. 15 comยญplete ribยญben, een borstยญwerยญvel, dijยญbeen, scheenยญbeen, kuitยญbeen en een schouยญderยญblad. In V92 is en comยญpleet schouยญderยญblad van een jong paard (epiยญpyse onverยญgroeid). In het onder V92 geleยญgen spoor V102 is evenยญeens een bot van een jong paard gevonยญden. Het gaat om een comยญpleet dijยญbeen (epiยญhyยญsen onverยญgroeid). De botยญten uit V92 en V102 lijยญken afkomยญstig te zijn van hetยญzelfde indiยญvidu. In V106 (onder een muur) is een bijna comยญplete voorยญpoot (radius, uina en numeยญrus) van een volยญwasยญsen midยญdelยญgroot paard gevonยญden. In V109 zijn skeยญletยญdeยญlen van een jong paard gevonยญden. Het gaat om de volยญgende onderยญdeยญlen : voorยญkant van de scheยญdel, beide onderยญkaยญken, losse snijยญtanยญden en kieยญzen, een linยญker en een rechยญter opperยญarmยญbeen en delen van de onderยญpoot (metยญaยญcarยญpus, metaยญtarsus). Aan het gebit is te zien dat het paard niet ouder was dan ca 2,5 jaar (Jd3 niet doorยญgeยญbroยญken). V 172 betreft een comยญplete scheยญdel van een volยญwasยญsen paard, een linยญker en een rechยญter opperยญarmยญbeen en een rechยญter dijยญbeen. Op grond van de slijยญtage van de kieยญzen kan de leefยญtijd van het betrefยญfende dier geschat worยญden op ca acht jaar. Het dier had een schoftยญhoogte van ongeยญveer 1,50 m.
Waarยญschijnยญlijk gaat het bij de paarยญdenยญresยญten niet om conยญsumpยญtieยญafยญval. De botยญten zijn in alle gevalยญlen onbeยญschaยญdigd en verยญtoยญnen ook geen slachtยญspoยญren. Bovenยญdien gaat het bij de meeste vondยญsten om vrij comยญplete onderยญdeยญlen van skeยญletยญten. Het verยญmoeยญden bestaat daarom dat op de locaยญtie Blijยญenยญhoek paarยญden werยญden gehouยญden en dat in het verยญleยญden af en toe (delen van) paarยญden ter plaatse werยญden begraven.
Conยญcluยญsies
Het bioยญloยญgisch-archeยญoยญloยญgisch onderยญzoek op de Blijยญenยญhoek heeft waarยญdeยญvolle gegeยญvens opgeยญleยญverd over de voeยญding van de voorยญmaยญlige bewoยญners. Het is gebleยญken dat de voeยญding behoorยญlijk gevaยญriยญeerd was, met een rijk aanยญbod van verยญschilยญlende soorยญten fruit, meerยญdere soorยญten graยญnen, groenยญten en peulยญvruchยญten. Ook de dierยญlijke comยญpoยญnent in de voeยญding is gevaยญriยญeerd. Rund en schaap/โgeit waren de belangยญrijkยญste vleesยญleยญveยญranยญciers. Varยญkensยญvlees speelde een kleine rol hetยญgeen in de meeste steยญden in het (bosยญarme) West-Nedeยญriยญand het geval was. Proยญdukยญten van jacht (brilยญduiยญker, taling, zwaan), visยญseยญrij (kabelยญjauw, schelยญvis, haring, paling, zeelt, baars, steยญkelยญrog, mosยญseยญlen, kokยญkels) en het houยญden van konijยญnen en pluimยญvee (kip, eend, gans, eieยญren) zorgยญden aanยญvulยญlinยญgen op het menu. Veel voeยญdingsยญmidยญdeยญlen zulยญlen in de stad of in de nabije omgeยญving verยญkreยญgen zijn. Kokosยญnoยญten, rijst, paraยญdijsยญkorยญrels en mogeยญlijk krenยญten of rozijยญnen zijn geรฏmยญporยญteerd uit zuiยญdeยญlijยญker streยญken maar zijn ongeยญtwijยญfeld ook op lokale of regiยญoยญnale markยญten betrokยญken. Pluimยญgierst en mogeยญlijk ook ander graan is waarยญschijnยญlijk geรฏmยญporยญteerd uit Midยญden- of Oost-Europa. Op grond van de aanยญgeยญtrofยญfen voeยญdingsยญmidยญdeยญlen kan over de evenยญtuยญele welยญstand van de voorยญmaยญlige bewoยญners niet veel met zekerยญheid worยญden gezegd. Rijst, kokosยญnoot en paraยญdijsยญkorยญrels zulยญlen ongeยญtwijยญfeld relaยญtief dure voeยญdingsยญmidยญdeยญlen zijn geweest, maar zelfs menยญsen met een naar verยญhouยญding lage welยญstand zulยญlen wel eens iets exoยญtisch hebยญben gegeยญten. Voor betrouwยญbare uitยญspraยญken over de welยญstand en de algeยญmene voeยญdingsยญecoยญnoยญmie van de stad Gorinยญchem is het op dit moment nog te vroeg. Hierยญvoor zal eerst een groยญter deel van het bodemยญarยญchief van de stad onderยญzocht moeยญten worden.
Fotoโs
Media
Blijยญenยญhoek gaf schat aan inforยญmaยญtie prijs
Blijยญenยญhoek legt Gorยญcum bloot, spoยญren van huiยญzen uit de 14e eeuw gevonden
Lezing over opgraยญvinยญgen in Gorinchem
Schoยญlieยญren krijยญgen les in de openlucht.
Publiยญcaยญties
Broeken, A. (2006) Gorcumse bodemschatten. Archeologische speurtocht naar de geschiedenis van de Arkelstad, Gorcumse Monumentenreeks 12, Gorinchem. p. 7-15. Flipbook | PDF (3 MB) |
|
Floore, P.M. (1996) De opgraving van de Blijenhoek te Gorinchem, in: Grondig Bekeken 11, nr. 2, p. 41-46. Flipbook | PDF (245 kB) |
|
Floore, P.M. (1996) De opgraving van de Blijenhoek te Gorinchem, in: Oud-Gorcum Varia, tijdschrift van de historische vereniging "Oud-Gorcum" 13, nr. 36, p. 198-203. Flipbook | PDF (13 MB) |
|
Haaster, H. van & C. Cavallo (1997) Plantaardige en dierlijke resten uit de opgraving Blijenhoek te Gorinchem, BIAXiaal 45, Amsterdam. Flipbook | PDF (1,56 MB) |
|
Koorevaar, T. (1997) Jaarverslag werkgroep Gorinchem, in : Jaarverslag 1996, Grondig Bekeken 12 nr. 1, p. 18โโโ20. Flipbook | PDF (2 MB) |
|
Koorevaar, T. (1997) Gorinchem: Blijenhoek, in: Archeologische Kroniek Zuid-Holland over 1996, Holland 29, p. 425; 1997. Flipbook | PDF (17 MB) |
|
Oostveen, J. van (2010) Tabakspijpen van de opgraving Blijenhoek te Gorinchem, Tiel. Flipbook | PDF (5,92 MB) |
|
Oostveen, J. van (2010) Loden voorwerpen van de opgraving Blijenhoek te Gorinchem, Tiel. Flipbook | PDF (324 kB) |
Metยญaยญdata
Archisnummer(s): | 65911 |
Topografische Kaart: | 38D |
Coรถrdinaten: | 126.55/427.10 (centrum) |
Toponiem: | Blijenhoek |
Plaats: | Gorinchem |
Gemeente: | Gorinchem |
Provincie: | Zuid-Holland |
Type onderzoek: | Definitief Archeologisch Onderzoek , opgraving. |
Uitvoerder: | P.M. Floore, Rotterdam |
Projectleider: | P.M. Floore, Rotterdam |
Opdrachtgever: | Gemeente Gorinchem |
Bevoegd gezag: | Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) |
Aanvang onderzoek: | 22 april-7 mei 1996 |
Vondsten & documentatie: | Gemeentelijk depot voor archeologie Gorinchem |
DANS: | - |