Ritu­eel bad in Gor­cum ontdekt

GORIN­CHEM – In Gor­cum is onder de fun­da­men­ten van de oude syna­goge aan de Kwe­kel­straat 14 een mikwe opge­do­ken. Dat gebeurde tij­dens arche­o­lo­gisch onder­zoek naar de in 1958 gesloopte syna­goge. “Het is een typisch Hol­landse mikwe van bak­steen­tjes van gele IJs­sel­klei, met tre­den van rode Waal­steen en een bodem van rode pla­vui­zen,” ver­telt Ruth de Jong van de Stich­ting Dijk­sy­na­goge te Gorcum.

Ritueel bad in Gorcum ontdekt, Ruth de Jong geknield in de mikwe van de synagoge van Gorinchem

Ruth de Jong geknield in het mikwe

Het nog hele­maal gave ritu­ele bad bevindt zich in een bouw­put. Op deze plaats wordt in opdracht van ING Vast­goed het pro­ject Blij­en­hoek gere­a­li­seerd en wordt als onder­deel van een win­kel­pas­sage een win­kel gebouwd met daar­bo­ven appar­te­men­ten, naar ont­werp van archi­tect Abel Cahen.

Half febru­ari begon het arche­o­lo­gisch onder­zoek op deze plek, onder lei­ding van stads­ar­chi­va­ris René van Dijk, Mar­tin Veen van de ste­de­lijke arche­o­lo­gi­sche werk­groep en arche­o­loog Pie­ter Floore. Toen men in het syna­goge-com­plex een water­put tegen­kwam, schreef de lokale pers al dat dit een ritu­eel bad was. Dat klopte niet, maar niet­te­min stuitte men enige tijd later wel dege­lijk op een ander­half bij twee meter grote mikwe dat tot 1912 in gebruik was.

Ruth de Jong is geraakt door de vondst. “Ik vond het aan­doen­lijk. Toen het mikwe net was bloot­ge­legd zei Floore : “Geef mij je foto­toe­stel eens, ik maak van jou een foto in het mikwe”. Ik twij­felde. Mijn man en ik zijn zo’n beetje de enige belij­dende Joden van Gor­cum. Een mikwe is geen plaats waar je zomaar instapt. Maar ik vond het ook een voor­recht. Ik heb mijn schoe­nen uit­ge­trok­ken en ben met mijn blote voe­ten in het koude regen­wa­ter gestapt.”

Ook archi­tect Cahen is ont­roerd. “Het mikwe is geen spec­ta­cu­laire beziens­waar­dig­heid. Alleen voor Joden zoals ik, die er sen­ti­men­tele waarde aan hech­ten, is het bij­zon­der.” Cahen wil dat het ritu­ele bad in de grond blijft en niet wordt bescha­digd. “We weten wat er in de oor­log gebeurd is, ook met de Joden van Gor­cum. Dat het mikwe daar blijft vind ik het meest eer­bie­dige. Daar gaan we niet door­heen met een heipaal.”

De Stich­ting Dijk­sy­na­goge wil dat de gemeente Gor­cum, pro­ject­ont­wik­ke­laar ING Vast­goed en Cahen dit laat­ste stukje joods Gor­cum behou­den. De Jong : “De gemeente heeft nu de kans om goed te maken dat het sjoel­tje des­tijds is afgebroken.”

De gesloopte sjoel fun­geerde voor de oor­log voor zo’n hon­derd gemeen­te­le­den. Toen er in de jaren vijf­tig nau­we­lijks Joden in Gor­cum woon­den, stootte het Neder­lands Isra­ë­li­tisch Kerk­ge­noot­schap het pand af. De Jong ver­telt dat de bur­ger­lijke gemeente het ver­vol­gens onder lei­ding van de stads­ver­nieu­wende bur­ge­mees­ter Rid­der van Rap­part sloopte. “De bur­ge­mees­ter vond dat de mid­del­eeuwse bin­nen­stad plaats moest maken voor hoog- en nieuw­bouw. Om de mof te impo­ne­ren, om te laten zien dat de Duit­sers Gor­cum niet had­den klein gekregen.”

Som­mige men­sen stel­len voor over het mikwe een gla­zen plaat te leg­gen, zodat het vanaf de straat zicht­baar blijft. De Jong vindt dat geen goed plan. “Dan rij­den er auto’s over­heen en plas­sen er hon­den op. Dat kan niet. Stort het dan maar weer vol zand en laat het ver­der met rust.” Ande­ren oppe­ren het mikwe naar de syna­goge van Sliedrecht te verplaatsen.

Archi­tect Cahen vindt het pas­send als aan de gevel van de te bou­wen win­kel een gedenk­plaat komt, waarop staat dat op deze plek de Gor­cumse syna­goge gestaan heeft. Hij heeft dit idee voor­ge­legd aan een amb­te­naar. Ook Cahen vindt dat het mikwe moet blij­ven waar het is : “Ik vind het pas­send als het weer wordt vol­ge­stort. Als een soort begra­fe­nis­ri­tu­eel, voor zover je dat van ste­nen kunt zeggen.”

Shir­ley Haasnoot
Nieuw Isra­ë­li­tisch
 Weekblad

3 maart 2000

Reacties zijn gesloten.