Melkheul (2000)

Onderzoek

Melkheul Gorinchem 1910

MelkĀ­heul GorinĀ­chem 1910

Dit arche­o­lo­gisch onder­zoek aan de Melk­heul dat door Hol­lan­dia werd uit­ge­voerd, is in zeke­re mate uniek. Het geeft name­lijk een beeld van de bur­ger­lij­ke mate­ri­ë­le cul­tuur in Gorin­chem van de 16de eeuw tot in de 20e eeuw, een peri­o­de die in arche­o­lo­gisch opzicht in het ver­le­den vaak niet goed onder­zocht en ver­waar­loosd werd. De gro­te waar­de van dit pro­ject wordt hier­mee onder­streept. Ondanks de gerin­ge mid­de­len, de tech­ni­sche beper­kin­gen en de ver­re van ide­a­le onder­zoeks­om­stan­dig­he­den waar­on­der het werk is ver­richt, is een stuk geschie­de­nis van indu­stri­ë­le ont­wik­ke­ling van de stad Gorin­chem aan het licht gekomen.

De overĀ­gang van ambachĀ­teĀ­lijĀ­ke nijĀ­verĀ­heid en kleinĀ­schaĀ­lig proĀ­ducĀ­tie van gebruiksĀ­goeĀ­deĀ­ren in de 17de en 18de eeuw naar een grootĀ­schaĀ­liĀ­ge, induĀ­stri­ë­le proĀ­ducĀ­tie die ook onze huiĀ­diĀ­ge conĀ­sumpĀ­tieĀ­maatĀ­schapĀ­pij kenĀ­merkt is in het specĀ­trum van de vondĀ­sten zichtĀ­baar. Het weerĀ­spieĀ­gelt een toeĀ­naĀ­me van diverĀ­siĀ­teit in goeĀ­deĀ­ren en behoefĀ­ten van de burĀ­ger, verĀ­anĀ­deĀ­renĀ­de proĀ­ducĀ­tieĀ­techĀ­nieĀ­ken en zich in steeds snelĀ­ler temĀ­po opvolĀ­genĀ­de techĀ­niĀ­sche innoĀ­vaĀ­ties van de NieuĀ­we Tijd.

Multifunctioneel gebruik

Het veelĀ­zijĀ­diĀ­ge gebruik van de MelkĀ­heul door de eeuĀ­wen heen blijkt uit de topoĀ­graĀ­fiĀ­sche ligĀ­ging, uit de archiefĀ­stukĀ­ken, en uit het archeĀ­oĀ­loĀ­giĀ­sche vondstĀ­maĀ­teĀ­riĀ­aal. Tot in het einĀ­de van de 16de eeuw lag de MelkĀ­heul buiĀ­ten de stadsĀ­muĀ­ren en vormĀ­de de gracht een verĀ­binĀ­ding met de SchelĀ­luinĀ­se Vliet. Het water waarĀ­borgĀ­de het goeĀ­deĀ­renĀ­transĀ­port van en naar het noorĀ­deĀ­lijĀ­ke achĀ­terĀ­land. De schuiĀ­ten van melkĀ­veeĀ­boeĀ­ren konĀ­den langs deze waterĀ­weg de stad bereiĀ­ken. Aan het einĀ­de van de 16de eeuw groeiĀ­de de stad en kwam de gracht binĀ­nen de stadsĀ­muĀ­ren te ligĀ­gen en verĀ­vulĀ­de er funcĀ­ties als riool, spuiĀ­gat, binĀ­nenĀ­haĀ­ven en zoals uit de archiefĀ­stukĀ­ken blijkt, ook als drinkĀ­waĀ­terĀ­voorĀ­zieĀ­ning en als zwemgelegenheid.

Detail kaart Jacob van Deventer (1558)

Detail kaart Jacob van DevenĀ­ter (1558)

De kadeĀ­muĀ­ren of beschoeiĀ­inĀ­gen van de gracht of andeĀ­re spoĀ­ren van de gracht uit de vroegĀ­ste periĀ­oĀ­de (16de eeuw) werĀ­den niet terugĀ­geĀ­vonĀ­den in de werkĀ­putĀ­ten. VerĀ­moeĀ­deĀ­lijk zijn deze overĀ­blijfĀ­seĀ­len reeds verĀ­dweĀ­nen bij de lateĀ­re bouw- en bagĀ­gerĀ­werkĀ­zaamĀ­heĀ­den of bevinĀ­den zich nog resĀ­ten ervan in de bodem buiĀ­ten de kadeĀ­muur. De kadeĀ­muur is waarĀ­schijnĀ­lijk gebouwd in de 17de eeuw en sindsĀ­dien regelĀ­maĀ­tig verĀ­bouwd. VanĀ­af de 19de eeuw werd in de archieĀ­ven herĀ­haalĀ­deĀ­lijk melĀ­ding gemaakt van restauratiewerkzaamheden.

Op het diepĀ­ste niveau in de werkĀ­putĀ­ten bevond zich een bruiĀ­ne kleiĀ­laag die dateerĀ­de uit de periĀ­oĀ­de toen het buiĀ­tenĀ­waĀ­ter bij hoog water de MelkĀ­heul nog kon binĀ­nenĀ­stroĀ­men. HierĀ­in werĀ­den enkeĀ­le vondĀ­sten uit de vroegĀ­ste periĀ­oĀ­de, de tweeĀ­de helft van de 16de eeuw, aanĀ­geĀ­trofĀ­fen. Samen met talĀ­rijĀ­keĀ­re vondĀ­sten uit de 17de en 18de eeuw verĀ­teĀ­genĀ­woorĀ­digĀ­de dit een ā€œruisā€ van overĀ­blijfĀ­seĀ­len uit deze periĀ­oĀ­des. Door de bagĀ­gerĀ­werkĀ­zaamĀ­heĀ­den die geduĀ­renĀ­de deze tijd werĀ­den uitĀ­geĀ­voerd en door het spuiĀ­en van de gracht zal het grootĀ­ste deel van de overĀ­blijfĀ­seĀ­len reeds verĀ­wijĀ­derd zijn omdat de bagĀ­ger in de gracht een obstaĀ­kel vormĀ­de voor de doorĀ­vaart en bovenĀ­dien voor stagĀ­naĀ­tie van het verĀ­vuilĀ­de water zorgde.

Melkpad met Melkheul Gorinchem

MelkĀ­pad met MelkĀ­heul Gorinchem

Gedempt in 1930

VanĀ­af 1819 maakĀ­te de open verĀ­binĀ­ding met de vesĀ­tingĀ­gracht plaats voor een nauĀ­weĀ­re duiĀ­ker waarĀ­door de doorĀ­stroom van water stremĀ­de en het afval zich in toeĀ­neĀ­menĀ­de mate in de gracht ophoopĀ­te. Nadat rond 1850 het demĀ­pen van het binĀ­nenĀ­haĀ­venĀ­tje ter hoogĀ­te van het MelkĀ­pad volĀ­tooid was nam dit alleen nog maar toe. Ondanks het spuiĀ­en en het gereĀ­geld uitĀ­bagĀ­geĀ­ren bleef de gracht een stinĀ­kend openĀ­luchĀ­triĀ­ool omdat de afwaĀ­teĀ­ring van het achĀ­terĀ­ligĀ­genĀ­de deel van de stad er voor een groot deel op uitĀ­mondĀ­de. OphoĀ­ping van onverĀ­ganĀ­keĀ­lijk huisĀ­vuil in het water nam geduĀ­renĀ­de de 19de eeuw alleen maar toe als gevolg van het verĀ­anĀ­deĀ­renĀ­de conĀ­sumpĀ­tieĀ­paĀ­troon en de toeĀ­naĀ­me van de induĀ­stri­ë­le proĀ­ducĀ­tie in deze periĀ­oĀ­de. Dit zorgĀ­de voor de afzetĀ­ting van een zwarĀ­te grachtĀ­vulĀ­ling die in de werkĀ­putĀ­ten werd aanĀ­geĀ­trofĀ­fen. In 1930 werd de MelkĀ­heul gedempt waarĀ­bij deze laag werd afgeĀ­dekt met zand. De grachtĀ­vulĀ­ling van de MelkĀ­heul bleef bewaard als een tijdsĀ­capĀ­suĀ­le waarĀ­in het huisĀ­vuil uit de tijd van de induĀ­stri­ë­le revoĀ­luĀ­tie werd geconĀ­serĀ­veerd en waarĀ­in een reflecĀ­tie van toeĀ­neĀ­menĀ­de verĀ­scheiĀ­denĀ­heid van proĀ­ducĀ­ten zichtĀ­baar is die de groĀ­te verĀ­anĀ­deĀ­rinĀ­gen in een relaĀ­tief zeer korĀ­te periĀ­oĀ­de weerĀ­spieĀ­geld aan de voet van de 20ste eeuw.

Foto’s

Publicatie

Bonke, A.J., R.F. van Dijk & M.J.J. Dautzenberg (2001) Archeologische begeleiding Melkheul, gemeente Gorinchem, Amsterdam, 2001. Bonke, A.J., R.F. van Dijk & M.J.J. Dautzenberg (2001)
Archeologische begeleiding Melkheul, gemeente Gorinchem, Amsterdam, 2001.
Flipbook | PDF (967 Kb)

Metadata

 

Administratieve gegevens
Archisnummer(s):waarnemingsnummer: 48457
Topografische Kaart:38D
Coƶrdinaten:126.55/427.10 (centrum)
Toponiem:Melkheul
Plaats:Gorinchem
Gemeente:Gorinchem
Provincie:Zuid-Holland
Type onderzoek:Archeologische begeleiding
Uitvoerder:Hollandia Archeologen
Projectleider:Dr. ing. A.J. Bonke
Opdrachtgever:Gemeente Gorinchem
Bevoegd gezag:Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort
Aanvang onderzoek:31 januari 2000
Vondsten & documentatie:Gemeentelijk depot voor archeologie Gorinchem
DANS:https://doi.org/10.17026/dans-zzk-kh6s

Lees ook

Comments are closed.