Onderzoek
Dit archeĀoĀloĀgisch onderĀzoek aan de MelkĀheul dat door HolĀlanĀdia werd uitĀgeĀvoerd, is in zekeĀre mate uniek. Het geeft nameĀlijk een beeld van de burĀgerĀlijĀke mateĀriĀĆ«Āle culĀtuur in GorinĀchem van de 16de eeuw tot in de 20e eeuw, een periĀoĀde die in archeĀoĀloĀgisch opzicht in het verĀleĀden vaak niet goed onderĀzocht en verĀwaarĀloosd werd. De groĀte waarĀde van dit proĀject wordt hierĀmee onderĀstreept. Ondanks de gerinĀge midĀdeĀlen, de techĀniĀsche beperĀkinĀgen en de verĀre van ideĀaĀle onderĀzoeksĀomĀstanĀdigĀheĀden waarĀonĀder het werk is verĀricht, is een stuk geschieĀdeĀnis van induĀstriĀĆ«Āle ontĀwikĀkeĀling van de stad GorinĀchem aan het licht gekomen.
De overĀgang van ambachĀteĀlijĀke nijĀverĀheid en kleinĀschaĀlig proĀducĀtie van gebruiksĀgoeĀdeĀren in de 17de en 18de eeuw naar een grootĀschaĀliĀge, induĀstriĀĆ«Āle proĀducĀtie die ook onze huiĀdiĀge conĀsumpĀtieĀmaatĀschapĀpij kenĀmerkt is in het specĀtrum van de vondĀsten zichtĀbaar. Het weerĀspieĀgelt een toeĀnaĀme van diverĀsiĀteit in goeĀdeĀren en behoefĀten van de burĀger, verĀanĀdeĀrenĀde proĀducĀtieĀtechĀnieĀken en zich in steeds snelĀler temĀpo opvolĀgenĀde techĀniĀsche innoĀvaĀties van de NieuĀwe Tijd.
Multifunctioneel gebruik
Het veelĀzijĀdiĀge gebruik van de MelkĀheul door de eeuĀwen heen blijkt uit de topoĀgraĀfiĀsche ligĀging, uit de archiefĀstukĀken, en uit het archeĀoĀloĀgiĀsche vondstĀmaĀteĀriĀaal. Tot in het einĀde van de 16de eeuw lag de MelkĀheul buiĀten de stadsĀmuĀren en vormĀde de gracht een verĀbinĀding met de SchelĀluinĀse Vliet. Het water waarĀborgĀde het goeĀdeĀrenĀtransĀport van en naar het noorĀdeĀlijĀke achĀterĀland. De schuiĀten van melkĀveeĀboeĀren konĀden langs deze waterĀweg de stad bereiĀken. Aan het einĀde van de 16de eeuw groeiĀde de stad en kwam de gracht binĀnen de stadsĀmuĀren te ligĀgen en verĀvulĀde er funcĀties als riool, spuiĀgat, binĀnenĀhaĀven en zoals uit de archiefĀstukĀken blijkt, ook als drinkĀwaĀterĀvoorĀzieĀning en als zwemgelegenheid.
De kadeĀmuĀren of beschoeiĀinĀgen van de gracht of andeĀre spoĀren van de gracht uit de vroegĀste periĀoĀde (16de eeuw) werĀden niet terugĀgeĀvonĀden in de werkĀputĀten. VerĀmoeĀdeĀlijk zijn deze overĀblijfĀseĀlen reeds verĀdweĀnen bij de lateĀre bouw- en bagĀgerĀwerkĀzaamĀheĀden of bevinĀden zich nog resĀten ervan in de bodem buiĀten de kadeĀmuur. De kadeĀmuur is waarĀschijnĀlijk gebouwd in de 17de eeuw en sindsĀdien regelĀmaĀtig verĀbouwd. VanĀaf de 19de eeuw werd in de archieĀven herĀhaalĀdeĀlijk melĀding gemaakt van restauratiewerkzaamheden.
Op het diepĀste niveau in de werkĀputĀten bevond zich een bruiĀne kleiĀlaag die dateerĀde uit de periĀoĀde toen het buiĀtenĀwaĀter bij hoog water de MelkĀheul nog kon binĀnenĀstroĀmen. HierĀin werĀden enkeĀle vondĀsten uit de vroegĀste periĀoĀde, de tweeĀde helft van de 16de eeuw, aanĀgeĀtrofĀfen. Samen met talĀrijĀkeĀre vondĀsten uit de 17de en 18de eeuw verĀteĀgenĀwoorĀdigĀde dit een āruisā van overĀblijfĀseĀlen uit deze periĀoĀdes. Door de bagĀgerĀwerkĀzaamĀheĀden die geduĀrenĀde deze tijd werĀden uitĀgeĀvoerd en door het spuiĀen van de gracht zal het grootĀste deel van de overĀblijfĀseĀlen reeds verĀwijĀderd zijn omdat de bagĀger in de gracht een obstaĀkel vormĀde voor de doorĀvaart en bovenĀdien voor stagĀnaĀtie van het verĀvuilĀde water zorgde.
Gedempt in 1930
VanĀaf 1819 maakĀte de open verĀbinĀding met de vesĀtingĀgracht plaats voor een nauĀweĀre duiĀker waarĀdoor de doorĀstroom van water stremĀde en het afval zich in toeĀneĀmenĀde mate in de gracht ophoopĀte. Nadat rond 1850 het demĀpen van het binĀnenĀhaĀvenĀtje ter hoogĀte van het MelkĀpad volĀtooid was nam dit alleen nog maar toe. Ondanks het spuiĀen en het gereĀgeld uitĀbagĀgeĀren bleef de gracht een stinĀkend openĀluchĀtriĀool omdat de afwaĀteĀring van het achĀterĀligĀgenĀde deel van de stad er voor een groot deel op uitĀmondĀde. OphoĀping van onverĀganĀkeĀlijk huisĀvuil in het water nam geduĀrenĀde de 19de eeuw alleen maar toe als gevolg van het verĀanĀdeĀrenĀde conĀsumpĀtieĀpaĀtroon en de toeĀnaĀme van de induĀstriĀĆ«Āle proĀducĀtie in deze periĀoĀde. Dit zorgĀde voor de afzetĀting van een zwarĀte grachtĀvulĀling die in de werkĀputĀten werd aanĀgeĀtrofĀfen. In 1930 werd de MelkĀheul gedempt waarĀbij deze laag werd afgeĀdekt met zand. De grachtĀvulĀling van de MelkĀheul bleef bewaard als een tijdsĀcapĀsuĀle waarĀin het huisĀvuil uit de tijd van de induĀstriĀĆ«Āle revoĀluĀtie werd geconĀserĀveerd en waarĀin een reflecĀtie van toeĀneĀmenĀde verĀscheiĀdenĀheid van proĀducĀten zichtĀbaar is die de groĀte verĀanĀdeĀrinĀgen in een relaĀtief zeer korĀte periĀoĀde weerĀspieĀgeld aan de voet van de 20ste eeuw.
Fotoās
Publicatie
![]() |
Bonke, A.J., R.F. van Dijk & M.J.J. Dautzenberg (2001) Archeologische begeleiding Melkheul, gemeente Gorinchem, Amsterdam, 2001. Flipbook | PDF (967 Kb) |
Metadata
Administratieve gegevens | |
---|---|
Archisnummer(s): | waarnemingsnummer: 48457 |
Topografische Kaart: | 38D |
Coƶrdinaten: | 126.55/427.10 (centrum) |
Toponiem: | Melkheul |
Plaats: | Gorinchem |
Gemeente: | Gorinchem |
Provincie: | Zuid-Holland |
Type onderzoek: | Archeologische begeleiding |
Uitvoerder: | Hollandia Archeologen |
Projectleider: | Dr. ing. A.J. Bonke |
Opdrachtgever: | Gemeente Gorinchem |
Bevoegd gezag: | Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort |
Aanvang onderzoek: | 31 januari 2000 |
Vondsten & documentatie: | Gemeentelijk depot voor archeologie Gorinchem |
DANS: | https://doi.org/10.17026/dans-zzk-kh6s |