Onderzoek
Op vrijÂdag 3 augusÂtus 2001 is naar aanÂleiÂding van de voorÂgeÂnoÂmen verÂkoop van de locaÂtie en de aanÂvraag van een bouwÂverÂgunÂning door ArcheÂoÂmeÂdia BV in opdracht van de MiliÂeuÂdienst Zuid-HolÂland Zuid (MZHZ) een verÂkenÂnend archeÂoÂloÂgisch bodemÂonÂderÂzoek verÂricht (in comÂbiÂnaÂtie met miliÂeuÂkunÂdig bodemÂonÂderÂzoek (rapÂport C01-468.O, ArniÂcon BV) ter plaatse van de Kleine HaarÂseÂkade tusÂsen 125 en 126 te GorinÂchem verÂricht. De locaÂtie had een opperÂvlakte van ca. 4000 m² en lag braak. TusÂsen de locaÂtie en de Kleine HaarÂseÂkade is een sloot aanwezig.
Oeverwallen
De AlblasÂserÂwaard en de VijfÂheeÂrenÂlanÂden zijn in de nota BelÂveÂdere vastÂgeÂsteld als een archeÂoÂloÂgisch waarÂdeÂvol gebied en daarom was onderÂzoek van belang voor het archeÂoÂloÂgisch bodemÂarÂchief. De VijfÂheeÂrenÂlanÂden vorÂmen een overÂgangsÂzone tusÂsen het veenÂweiÂdeÂlandÂschap van de Zuid-HolÂlandse waarÂden en het rivieÂrenÂlandÂschap van GelÂderÂland. Zeer langÂgeÂrekte ontÂginÂningsÂdorÂpen kenÂmerÂken het landÂschap van de periÂode tijÂdens de ontÂginÂning van het landÂschap. Voor oudere bewoÂning van het gebied waren de rivierÂsysÂteÂmen van groot belang. De aanÂweÂzige oeverÂwalÂlen boden mogeÂlijkÂheÂden tot bewoÂning vanaf het MesoÂliÂthiÂcum tot aan de Romeinse tijd en de Middeleeuwen.
De verÂkoop van de locaÂtie en de daarÂuit voortÂkoÂmende geplande nieuwÂbouw met het daarÂmee samenÂhanÂgende grondÂverÂzet kon een bedreiÂging vorÂmen voor de archeÂoÂloÂgiÂsche waarÂden in het planÂgeÂbied. Op basis van de Rijks- en ProÂvinÂciÂale regeÂlinÂgen, met name het VerÂdrag van Malta, Nota BelÂveÂdere en de LeiÂdraad proÂvinÂciÂaal omgeÂvingsÂbeÂleid, diende een invenÂtaÂriÂsaÂtie van de archeÂoÂloÂgiÂsche waarÂden in het gebied gemaakt te worÂden. Op basis van de IndiÂcaÂtieve Kaart van ArcheÂoÂloÂgiÂsche WaarÂden (IKAW) van de RijksÂdienst voor het OudÂheidÂkunÂdig BodemÂonÂderÂzoek (ROB) te AmersÂfoort is de onderÂzoeksÂloÂcaÂtie onderÂdeel van een gebied met een midÂdelÂhoge archeÂoÂloÂgiÂsche trefÂkans. In het ARCHeÂoÂloÂgisch geoÂgraÂfisch InforÂmaÂtie SysÂteem (ARCHIS) van de ROB is een groot aanÂtal archeÂoÂloÂgiÂsche vindÂplaatÂsen in de omgeÂving van de onderÂzoeksÂloÂcaÂtie opgenomen.
Doelstelling onderzoek
Het verÂkenÂnend onderÂzoek bestond uit een voorÂonÂderÂzoek (hisÂtoÂrisch onderÂzoek), een StanÂdaard ArcheÂoÂloÂgiÂsche InvenÂtaÂriÂsaÂtie (SAI), aanÂgeÂvuld met een terÂreinÂinÂspecÂtie en een verÂkenÂnend boorÂonÂderÂzoek, de AanÂvulÂlende ArcheÂoÂloÂgiÂsche InvenÂtaÂriÂsaÂtie (AAI). Het boorÂonÂderÂzoek werd uitÂgeÂvoerd ter plaatse van de locaÂtie van de nieuwÂbouw van de schuur en de woning. De resulÂtaÂten van de AAI konÂden dan ook alleen voor deze locaÂtie gebruikt worÂden. Bij de SAI werÂden de archeÂoÂloÂgiÂsche vindÂplaatÂsen en waarÂden uit de omgeÂving bij het onderÂzoek betrokken.
De proÂvinÂcie Zuid-HolÂland toetste de resulÂtaÂten van het onderÂzoek. De resulÂtaÂten van de SAI en de AAI werÂden in de planÂvorÂming betrokÂken. Het onderÂzoek had betrekÂking op archeÂoÂloÂgiÂsche vindÂplaatÂsen uit de PreÂhisÂtoÂrie tot en met de Nieuwe Tijd.
Het doel van het verÂkenÂnend bodemÂonÂderÂzoek was het vastÂstelÂlen van de aan- of afweÂzigÂheid van archeÂoÂloÂgiÂsche waarÂden en in hoeÂverre het toeÂkomÂstig gebruik van de locaÂtie invloed had op evenÂtuÂele archeÂoÂloÂgiÂsche waarÂden in het terrein.
Conclusies
TijÂdens de veldÂverÂkenÂning zijn geen archeÂoÂloÂgiÂsche indiÂcaÂtoÂren op de onderÂzoeksÂloÂcaÂtie aanÂgeÂtrofÂfen. In de borinÂgen zijn evenÂeens geen archeÂoÂloÂgiÂsche indiÂcaÂtoÂren aangetroffen.
Op basis van de borinÂgen, de bodemÂopÂbouw en de afweÂzigÂheid van archeÂoÂloÂgisch vondstÂmaÂteÂriÂaal is de onderÂzoeksÂloÂcaÂtie te interÂpreÂteÂren als een locaÂtie met een lage archeÂoÂloÂgiÂsche verwachtingswaarde.
De midÂdelÂhoge trefÂkans op de IndiÂcaÂtieve Kaart ArcheÂoÂloÂgiÂsche WaarÂden van de ROB werd dus niet bevestigd.
Historie

ImpresÂsie van het leven op een preÂhisÂtoÂriÂsche donk door KelÂvin WilÂson.
Donken
Het gebied van de AlblasÂserÂwaard en de VijfÂheeÂrenÂlanÂden wordt al vanaf de preÂhisÂtoÂrie door menÂsen bewoond. De bewoÂning in het MesoÂliÂthiÂcum en NeoÂliÂthiÂcum vond op donÂken plaats. De oude rivierÂduiÂnen vormÂden voor de menÂsen in de PreÂhisÂtoÂrie een ideÂale vesÂtiÂgingsÂplaats. ArcheÂoÂloÂgisch onderÂzoek o.a. ten behoeve van de BetuÂweÂlijn heeft aanÂgeÂtoond dat deze oude rivierÂduiÂnen ideÂale woonÂplaatÂsen waren voor menÂsen uit de preÂhisÂtoÂrie op de overÂgang van het Laat MesoÂliÂthiÂcum naar het Vroeg NeoÂliÂthiÂcum (5000−4000 voor Chr.). De donÂken werÂden bezocht door semi-nomaÂdiÂsche menÂsen, die leefÂden van de visÂvangst, de jacht en het verÂzaÂmeÂlen van eetÂbare wilde planÂten. In de jonÂgere fasen werd op de donÂken meer perÂmaÂnent gewoond en deed de landÂbouw voorÂzichÂtig zijn intrede. Door de afdekÂking met rivierÂseÂdiÂmenÂten is met name het orgaÂnisch mateÂriÂaal, zoals planÂtenÂresÂten en dieÂrenÂbotÂten uitÂsteÂkend geconÂserÂveerd, waarÂdoor opgraÂvinÂgen veen inforÂmaÂtie kunÂnen verÂschafÂfen over de voedÂselÂvoorÂzieÂning en de bestaansÂwijÂzen van deze menÂsen. In de gemeente GorinÂchem is een fragÂment van een hamerÂbijl uit het NeoÂliÂthiÂcum gevonÂden in zand. Helaas zijn er verÂder nauÂweÂlijks spoÂren van bewoÂning uit de periÂode voor de Romeinse tijd gevonden.
Bewoning op de stroomruggen
In de AlblasÂserÂwaard en de VijfÂheeÂrenÂlanÂden bevinÂden zich een stelÂsel van stroomÂrugÂgen en ‑rugÂjes. Het betreft de fosÂsiele resÂten van zoetÂwaÂterÂgeÂtijÂdenÂriÂvieÂren en kreÂken uit de IJzerÂtijd (afzetÂtinÂgen van Tiel I, 500 – 200 voor Chr.). Door difÂfeÂrenÂtiÂële klink steekt de zanÂdige-zaveÂlige vulÂling van de voorÂmaÂlige waterÂloÂpen in de vorm van rugÂgen uit boven de omrinÂgende gebieÂden, de komÂmen die opgeÂbouwd zijn uit klei en veen. In de Romeinse periÂode (12 voor Chr.-450 na Chr.) werd dit comÂplex met veel kleine sterk verÂtakte stroomÂgorÂdels stelÂsel een ideÂale plaats voor de mens om zich te vesÂtiÂgen. In ARCHIS zijn negen vondstmelÂdinÂgen terug te vinÂden die te maken hebÂben met de Romeinse tijd. De vondÂsten gedaan binÂnen de gemeente GorinÂchem bestaan uit bewoÂningsÂspoÂren, houtsÂkool, een maalÂsteen en keraÂmiek. Door de toeÂneÂmende invloed van het water werÂden de nederÂzetÂtinÂgen rond 270 na Chr. verÂlaÂten. AanÂwijÂzinÂgen voor bewoÂning in deze periÂode (3de tot 9de eeuw) ontÂbreÂken tot nu toe.
Ontginning
Vanaf de 10de eeuw werÂden de veenÂgeÂbieÂden in het Utrechts-HolÂlandse veenÂgeÂbied sucÂcesÂsieÂveÂlijk ontÂgonÂnen. In de 11de eeuw waren de ontÂginÂninÂgen in de AlblasÂserÂwaard in volle gang. De ontÂginÂninÂgen werÂden vanaf de bestaande of nieuw gegraÂven waterÂloop ter hand genoÂmen. De sloÂten werÂden zoveel mogeÂlijk evenÂwijÂdig en ongeÂveer loodÂrecht op de ontÂginÂningsÂbaÂsis gegraÂven om zo een zo effecÂtief mogeÂlijke afwaÂteÂring van het bol ligÂgende veen te verÂkrijÂgen. Zij- en achÂterÂkaÂden werÂden opgeÂworÂpen om het water van aanÂgrenÂzende ontÂginÂninÂgen of nog niet ontÂgonÂnen veen te weren. De boerÂdeÂrijen verÂreÂzen op de kop van de kavels, zodat langÂgeÂrekte nederÂzetÂtinÂgen (boerÂdeÂrijÂlinÂten) ontÂstonÂden. De verÂmelÂding van de aanÂweÂzigÂheid van 10de eeuws aarÂdeÂwerk zoals PingsÂdorf (geelÂwit bakÂkend aarÂdeÂwerk) in ARCHIS laat zien dat het gebied rond GorinÂchem vrij vroeg ontÂgonÂnen werd.
In 1872 stond op de onderÂzoeksÂloÂcaÂtie een hoeve met tuiÂnen er om heen. 1 Van deze boerÂdeÂrij is niets terugÂgeÂvonÂden tijÂdens het verÂkenÂnend archeÂoÂloÂgisch onderÂzoek. Voor de 20ste eeuw was de HaarÂseÂkade ten wesÂten van de onderÂzoeksÂloÂcaÂtie een vliet (waterÂgang gegraÂven voor de trekÂvaart en bemaÂling polÂder). Deze is begin 20ste eeuw gedempt met huisvuil.
Ten noordÂoosÂten van de onderÂzoeksÂloÂcaÂtie is een rivierÂduin en een stroomÂgorÂdel aanÂweÂzig onder het huiÂdige opperÂvlak. Op de rivierÂduin kan mogeÂlijk bewoÂning hebÂben plaatsÂgeÂvonÂden tijÂdens de latere preÂhisÂtoÂrie (4000−2000 jaar geleÂden). Ten noordÂoosÂten van de onderÂzoeksÂloÂcaÂtie wordt de preÂhisÂtoÂriÂsche stroomÂgorÂdel gekruist met een stroomÂgorÂdel uit de Romeinse tijd. 2 Deze stroomÂgorÂdels en rivierÂduin worÂden op de CHS kaart (kaart 1b, ArcheÂoÂloÂgie, waarÂden) aanÂgeÂgeÂven als strucÂtuÂren met redeÂlijke tot zeer grote kans op archeÂoÂloÂgiÂsche sporen.
Publicatie
![]() |
Nicholson, C. (2001) Verkennend Archeologisch Bodemonderzoek Kleine Haarsekade 125-126 te Gorinchem, Archeomedia Rapport A01-468-Z02, Nieuwerkerk aan de IJssel. Flipbook | PDF (1,76 MB) |
N.B. De benaÂminÂgen van de locaÂtie in dit rapÂport zijn foutief
Metagegevens
Administratieve gegevens | |
---|---|
Archisnummer(s): | - |
Topografische Kaart: | 38D |
Coördinaten: | 126.539/428.981 (centrum) |
Toponiem: | Haarsekade |
Plaats: | Gorinchem |
Gemeente: | Gorinchem |
Provincie: | Zuid-Holland |
Type onderzoek: | Bureauonderzoek, veldverkenning, booronderzoek |
Uitvoerder: | Archeomedia BV, Nieuwerkerk a/d IJssel |
Projectleider: | B. Huybregtse en C.C. Nicholson |
Opdrachtgever: | Milieudienst Zuid-Holland Zuid, Dordrecht |
Bevoegd gezag: | Provincie Zuid-Holland, R. Proos |
Aanvang onderzoek: | 3 augustus 2001 |
Vondsten & documentatie: | Geen |
DANS: | - |