Groenmarkt (2010)

De Groenmarkt ca. 1650 door J. Beerstraten, collectie Earl of Aylesford, Meriden (Coventry)

Het voornemen van de gemeente Gorinchem om tegen de achtergevel van het Gorcums Museum op de Groenmarkt enkele ondergrondse vuilcontainers te plaatsen, was de directe aanleiding voor het uitvoeren van een archeologische opgraving (AO) op deze plek. Het onderzoek werd in april 2010 uitgevoerd door Hollandia archeologen.

Zeven eeuwen terug in de tijd

Op een oppervlak van niet meer dan 35 m² werden talrijke resten aangetroffen, in een gelaagdheid die tot bijna 3 m diep en zeven eeuwen terug in de tijd reikte. De oudste voorwerpen zijn enkele aardewerkfragmenten uit de 10de tot de eerste helft van de 13de eeuw, die als opspit in een jonger ophogingspakket terecht zijn gekomen. De lagen – en een daarmee te associëren poer en greppel – dateren mogelijk in de tweede helft van de 14de eeuw.

Hierboven gelegen werd opnieuw een ophogingspakket aangetroffen, dat mogelijk aan het eind van de 14de eeuw is aangebracht. In deze periode maakte Gorinchem een bloeiperiode door, waarbij een steeds groter aantal gebouwen in steen werd opgetrokken. De verwoestende brand van 1388, waarbij een groot deel van de stad in vlammen opging, heeft dit proces van verstening sterk bespoedigd. Een stevig ophogingspakket vormde mogelijk de basis voor deze nieuwe bouwwerken.

Begraafplaats

Aan het eind van de 14de eeuw raakte dit deel van de Groenmarkt in gebruik als begraafplaats. Er zijn 37 begravingen aangetroffen in de opgravingsputten. Een beknopt fysisch antropologisch onderzoek bevestigde wat de relatief geringe afmetingen van de grafkisten al deed vermoeden: meer dan de helft van de begraven individuen is op jonge leeftijd overleden. Hieruit blijkt dat het begraven van jong gestorvenen op een specifiek deel van het kerkhof plaatsvond.

Fasering gevonden begravingen, de rode lijn geeft de fundering van het oude stadhuis weer

Stadhuis

In 1437 werd het pakhuis van Dirk van Leuven omgebouwd tot een stadhuis, nadat het oude stadhuis in de Hoogstraat bij een stadsbrand beschadigd was geraakt. Een aangetroffen muurfundering is het restant van een verbouwing aan het eind van de 16de eeuw (1591-1593). In de ligging van de begravingen is een verschuiving zichtbaar die correspondeert met de uitbreiding van het stadhuis. De graven lagen dus zeer dicht tegen het stadhuis aan, tot de bouw van een muur rond het kerkhof, vermoedelijk omstreeks 1600. Reeds in 1608 raakte het kerkhof ten oosten van de kerk buiten gebruik, nadat het bestraat werd. Hier werd de markt gehouden waar de Groenmarkt zijn naam aan ontleent.

Het stadhuis werd in 1859 afgebroken en vervangen door een neoclassicistisch gestileerde opvolger, die vrijwel exact op het grondplan van het oude stadhuis werd gebouwd. De lozing van afval- en hemelwater verliep via ondergrondse goten, waarvan er tijdens het onderzoek enkele zijn aangetroffen. Twee waterputten, met een oorsprong in de 17de-18de eeuw, werden mogelijk bij de herbouw van het stadhuis voorzien van een nieuwe opbouw. Het stadhuis zou zijn functie tot 1994 behouden.

Waag

Ook de waag bij het stadhuis kende een zeer lange gebruiksduur. De eerste vermelding dateert al uit 1392. Bij de verbouwing van het stadhuis aan het eind van de 16de eeuw werd de waag bij het stadhuis betrokken. In 1921 werd er buiten het stadhuis een weegbrug aangelegd, om gemotoriseerd vrachtvervoer te kunnen wegen. In de opgravingsput werd de bak van deze weegbrug aangetroffen.