Het samenspel van goed bewaarde vestingwerken, een historische binnenstad vol monumenten en de link met de Hollandse Waterlinie maken Gorinchem tot een stad met een uniek monumentaal karakter.
Gorinchem heeft 233 geregistreerde Rijksmonumenten. Bovendien heeft de gemeente Gorinchem 293 panden/objecten aangewezen als gemeentelijk monument en 84 gebouwen als beeldbepalend pand.
De Lingehaven
Vestingwerken
De Gorcumse vesting is de grootste authentieke vesting in Nederland. Het vormt een schitterend wandelgebied en biedt een goed overzicht van de historische binnenstad en de Merwede. De Dalempoort is de enige nog bestaande stadspoort en stamt uit 1597. Bovenop het koepeltje bevindt zich een windhaan met de Hollandse leeuw afgebeeld. Andere toegangspoorten, zoals de Waterpoort, Kanselpoort en Arkelpoort, zijn in de 19e eeuw gesloopt.
De Dalempoort en molen “De Hoop” (2018)
Kerken
In 1844 werd de middeleeuwse gotische kruiskerk, gewijd aan Sint-Maarten, vanwege bouwvalligheid afgebroken. De toren, die in de volksmond vaak verkeerdelijk de ‘Sint Janstoren’ wordt genoemd, bleef echter staan. Wat bijzonder is aan deze toren, is dat de onderste van de drie geledingen scheef staat, terwijl de andere geledingen recht zijn. Hierdoor vertoont de toren een duidelijke knik. De Grote Kerk, die in de plaats van de middeleeuwse kerk werd gebouwd, dateert uit 1851 en is ontworpen door Isaac Warnsinck. Deze kerk is een typisch voorbeeld van kerkarchitectuur uit de 19e eeuw.
Grote Kerk (1851), rechts gezicht op de Groenmarkt met de middeleeuwse kruiskerk (rond 1650).
De voorgevel van de Heilige Geestkapel gelegen aan de Arkelstraat 28, dateert uit het begin van de 15e eeuw. Tot ongeveer 1572 werd de kapel beheerd door de Heilige Geestvaderen, die vanuit hier voedsel en brandstof aan de behoeftigen verstrekten. Tegenwoordig huisvest het gebouw een kledingwinkel.
De Rooms-Katholieke kerk, gewijd aan HH. Nicolaas Pieck en Gezellen, is tussen 1836 en 1838 gebouwd. Het is een Waterstaatskerk, ontworpen door de Gorinchemse architect Johannes van Nune. De kerk heeft een eenvoudige bakstenen voorgevel en een vierkant houten klokketorentje. In 1984 werd de kerk omgebouwd tot een appartementencomplex.
Grote Toren (15de eeuw), Heilige Geestkapel (15de eeuw), Rehobothkerk (1909) en Nicolaas Pieckkerk (1838)
De Rehobothkerk, ontworpen door Tjeerd Kuipers, is in 1909 gebouwd en huisvest de Christengemeente. De kerk heeft een ongelijkzijdige achthoekige toren.
Openbare gebouwen
Het oude stadhuis op de Grote Markt werd in 1860 gebouwd volgens een ontwerp van de Rotterdamse architect A.W. van Dam. Tegenwoordig zijn hier het Gorcums Museum, de VVV en een horecagelegenheid in gehuisvest. Voor het stadhuis staat sinds 1898 de Wilhelminafontein, die bestaat uit een zuil met daarop een allegorische vrouwenfiguur die een palmtak en lauwerkrans vasthoudt. De vrouw staat in een bekken dat wordt ondersteund door twee reigers en twee dolfijnen.
Het Gorcums Museum in het oude stadhuis (1860) en de Wilhelminafontein (1898) op de Grote Markt
In de Molenstraat staat De Doelen, daterend uit 1589. Op het doelenterrein konden de schutters hun vaardigheden met wapens oefenen. Na hun trainingen kwamen de schutters van St.-Joris en St-Christoffel bijeen in het ‘Doelhuys’ om samen te eten. Het bijna vierkante gebouw heeft een recent gebouwde traptoren. Daarnaast bevindt zich aan de rivierzijde van de stad het voormalige Tolhuis, Molenstraat 109, waar tol werd geïnd voor de graven van Holland. Ook in de Molenstraat zijn het Hervormde Weeshuis uit 1557 en het R.K. Wees- en armenhuis uit 1869 te vinden.
Het Tolhuis, de Sint-Jorisdoelen, het Burgerkinderweeshuis en het R.K. Wees- en Armhuis.
In 1886 werd de Watertoren aan de Visserslaan gebouwd naar een ontwerp van Jan Schotel. Tegenwoordig zijn er negen woningen in ondergebracht.
Huizen
Op Burgstraat 30 staat het voormalige woonhuis ‘’t Coemt al van God’ uit 1563, dat een prachtig versierde renaissance trapgevel heeft. Het voormalige woonhuis ‘Dit is in Bethlehem’, Gasthuisstraat 25, werd in 1566 gebouwd en is voorzien van een fraaie topgevel met veel renaissanceversieringen. Aan de Appeldijk zijn 17e en 18e-eeuwse pakhuizen te vinden die interessante gevelstenen bezitten.
Woonhuizen ‘Coemt al van God’ (1563) en ‘Dit is in Bethlehem’ (1566). De Watertoren (1886).
Molens
Tijdens een wandeling over de wallen van Gorinchem kun je twee stenen stadskorenmolens tegenkomen waar graan werd gemalen tot meel. Bij het Paardenwater, Bagijnenwal 38, staat de stellingmolen ‘Nooit Volmaakt’, die in 1718 werd gebouwd. Deze molen ving later onvoldoende wind, waardoor hij in 1764 met vier meter werd verhoogd. Een andere stenen stellingmolen, ‘De Hoop’, staat bij de Dalempoort op Dalemwal 3..
Graanmolens ‘Nooit Volmaakt’ (1772) en ‘De Hoop’ (1764).
Watermolens de ‘Oostmolen’ (1817) en de ‘Westmolen’ (1814).
Net buiten Gorinchem vind je twee wipmolens aan de Grote Schelluinsekade. De Oostmolen op nummer 2 dateert uit 1817, terwijl de Westmolen op nummer 18 werd gebouwd in 1814. Beide molens bemaalden de polders Banne van Gorinchem en Kwakernaat tot een elektrisch gemaal in 1971 hun functie overnam.
Monumentenkaart
Deze kaart is nog in ontwikkeling. Een compleet overzicht van alle Gorcumse monumenten vind je hier