GORINCHEM – Aan de zijmuur van het pand ernaast is nog te zien waar de trap van de synagoge heeft gezeten. De wand ziet er uit of het gesloopte pand een jaar geleden nog stond. Het vormt het décor voor een absurde archeologische opgraving aan de Kwekelstraat in Gorinchem.
Op de zijgevel zijn nog resten van de synagoge zichtbaar
Diep weggezakt in de modder speuren archeoloog Sjeng Dautzenberg en Martin Veen van de gemeentelijke archeologische werkgroep naar tastbare restanten van de synagoge. Veen ziet het absurde er van in. Archeologen speuren niet naar de twintigste eeuw. Toch is dat in Gorinchem het geval. In 1958 – pas 42 jaar geleden, voor een archeoloog is dat niet langer geleden dan eergisteren – liet burgemeester Van Rappard de synagoge slopen. De drie Joodse families die er terugkeerden na de Tweede Wereldoorlog konden het gebouw niet meer onderhouden.
In 1958 waren film en fotografie evenzeer gemeengoed als nu, maar er werd niets vastgelegd voor de sloper kwam. In het stadsarchief zijn een handjevol foto’s en het bouwbestek van het pand, meer niet. Hoe de synagoge was gebouwd, hoe de indeling was, weet niemand. Van het interieur is slechtst een foto bekend ; de prent waarop Duitsers of NSB’ers de boel kort en klein hebben geslagen.
De gevonden watergang en ‑put synagoge Kwekelstraat
De archeologen hebben twee weken de tijd (lees : het geld) om de plattegrond van de synagoge te reconstrueren. Na een week hebben Dautzenberg en de vrijwilligers van de werkgroep nog niet veel succes. “Geen Davidsterren of zevenarmige kandelaars of zo. “Helaas”, zegt Veen. Uit de oud rioleringsbuis zijn een paar emmers vol scherven en glaswerk gekomen. “Overal hier in de stad waar je een spade in de grond steekt, vind je dat”. Dautzenberg laat een symbolische vondst in zijn vingers draaien : Een Duitse 8 millimeter kogelhuls, type 1935. In de oorlog was dat type kogel nog volop in gebruik. “Tja, wie weet”, mompelt Dautzenberg.
De gemeente financiert de opgraving, Het was destijds ook een gemeentelijk besluit – gespeend van ieder historisch besef – om de synagoge te slopen. De hoop is dat er nog iets tastbaars uit de bodem komt, of dat de indeling achterhaald kan worden. Met de sloop van de synagoge werd namelijk letterlijk de geschiedenis van de joden in Gorinchem stukgeslagen.
Tot dusver is er nauwelijks iets achterhaald. Alleen de inpandige waterput en de riolering die onder het pand doorliep zijn gevonden. Daaronder zijn de fundamenten van drie kleine woningen uit vroegere eeuwen aangetroffen. Tot eind deze week zoeken de archeologen door.
Dagblad Rivierenland
22 februari 2000