GORINCHEM – We kunnen alleen maar raden wat er precies verborgen ligt in de Dalemse donk. Maar dat er in de nieuwe steentijd al mensen woonden, staat als een paal boven water. Bij de ontdekking van deze woonheuvel in 2001 was van meet af aan duidelijk dat we op iets bijzonders waren gestuit.” Wieteke van Hulten van de gemeente Gorinchem was niet verrast door het nieuws dat de donk in de nieuwbouwwijk in Oost in de loop van dit jaar de status van rijksmonument krijgt.
Ze heeft al jaren contact met de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM). ”Vanaf het moment dat we de ontdekking van de donk meldden, liet de dienst al doorschemeren dat ze deze zeker het beschermen waard vond. Dat gaat nu dus ook echt gebeuren,” zegt Van Hulten die onder meer belast is met monumentenzorg in Gorinchem.
Dalemse Donk
Als de Arkelstad geen nieuwbouwplannen had gehad voor het gebied tussen de Merwededijk en de Van Andel Spruytlaan was de Dalemse donk nooit ontdekt. Deskundigen dachten dat ze alle donken in de Alblasserwaard – zo’n zeventig in totaal – al in kaart hadden gebracht. De verbazing was dan ook groot toen archeologisch bodemonderzoek ineens sporen uit de nieuwe steentijd (Neolithicum, 5300 – 2000 voor Christus) prijsgaf.
In de bodemmonsters die archeologen namen met het oog op de bouwplannen zaten opvallend veel minuscule sporen die op bewoning duidden. Zij ontdekten onder meer graten van vissen die duidelijk waren bereid in een vuur, gruis van aardewerk en kleine stukjes vuursteen. De Dalemse donk is niet te herkennen in het landschap, in tegenstelling tot de donken ten noorden van Gorinchem – bij Hoornaar en Hoogblokland. Deze liggen als een een soort heuveltjes in het landschap.
Bouwplannen aangepast
In de nieuwe steentijd waren donken rivierduinen, omgeven door een moerassig gebied. Door de ligging waren ze bij uitstek plekken die geschikt waren voor bewoning : “We hebben de plannen voor de bouw van woonwijk De Donken aangepast op de vondst. Oorspronkelijk hadden we in het gebied woningbouw gepland,” zegt Van Hulten.
Impressie van het leven op een prehistorische donk door Kelvin Wilson.
Gorinchem is niet de enige gemeente die zo’n bijzondere vindplaats heeft ingepast in bouwplannen, weet Ben de Vries, woordvoerder van de RACM. “In Leidsche Rijn volgt een Romeinse weg voor een deel zijn oorspronkelijke spoor. De echte weg ligt natuurlijk verborgen onder de grond, maar de contouren zijn zichtbaar gemaakt.” De Vries kan zich voorstellen dat niet iedereen begrijpt waarom de rijksdienst onzichtbare monumenten wil beschermen. “Je kunt iets wat niet direct zichtbaar is wel onder de aandacht brengen. Daarmee maak je mensen ook bewust van de waarde van het cultureel erfgoed dat Nederland rijk is.” Het merendeel van de onzichtbare monumenten stamt uit de tijd van de Romeinen.
Grote historische waarde
“Op zich is dit logisch. In de circa tweehonderd jaar dat de Romeinen over een groot deel van Europa heersten, hebben ze duidelijk hun stempel gedrukt op hun leefomgeving. Die sporen hebben veelvuldig aangetroffen en die mogen we ook laten terugzien in ons monumentenbestand. De belangrijkste afweging voor de lijst is het historisch belang geweest : Wat vinden we echt belangrijk om te bewaren voor ons nageslacht ? De donk bij Gorinchem is zeker van grote historische waarde, zelfs nu we nog niet exact kunnen zien wat er precies verborgen ligt,” benadrukt hij.
Duimkrabbers, vuursteen
Van Hulten sluit niet uit dat in de toekomst de donk zijn geheimen prijsgeeft. “Onderzoekstechnieken ontwikkelen zich nog steeds. Wie weet kunnen we over vijftig jaar zien wat er begraven ligt zonder dat we daadwerkelijk gaan graven. Als we nu een spade in de grond steken, vernietigen we mogelijk meer dan we ontdekken. Dat is een bewuste keuze.”
Gorinchem heeft kunstenaars Adam Dickson en Merel Meinen in de arm genomen om de Dalemse donk in de nieuwbouwwijk zichtbaar te maken. Ze verbeelden deze symbolisch in drie werken : Walkway (toekomst), de Ridgeway (het heden) en de Trachway (het verleden). Het eerste werk is een speelobject dat op het plein staat van het scholenxomplex aan de Merwedonk. De andere twee zijn kunstwerken.
16 januari 2009
Algemeen Dagblad