Burgstraat, heu­len (1999)

Brug­ge­wel­ven, gefo­to­gra­feerd rich­ting het wes­ten.

Tij­dens enke­le waar­ne­min­gen in de Burgstraat te Gorin­chem op 16, 19 en 29 april 1999 zijn door Pie­ter Floo­re en Mar­tin Veen, in het kader van een rioolsa­ne­ring, de res­tan­ten gedo­cu­men­teerd van twee bak­ste­nen con­struc­ties.

De eer­ste betrof een vas­te brug die van­af het Laan­tje over het voor­ma­li­ge Haven­tje (nu Vis­sers­dijk) naar de oos­te­lij­ke uit­leg van de stad was gelegd. De con­struc­tie bestond uit drie gewel­ven waar de meest wes­te­lij­ke, nabij het Laan­tje, nog intact was. Deze boog bezat moge­lijk een oor­gat. De twee ande­re waren deels weg­ge­bro­ken voor de aan­leg van een oud riool (moge­lijk uit 1869). De meest oos­te­lij­ke boog­con­struc­tie had een over­span­ning van ten­min­ste 6 meter. Moge­lijk zijn er ook nog brug­res­tan­ten in de onder­grond aan­we­zig op de krui­sing met de Vis­sers­dijk en ver­der in oos­te­lij­ke rich­ting. Op grond van his­to­ri­sche gege­vens en car­to­gra­fie kan de gebruiks­pe­ri­o­de van deze brug geda­teerd wor­den tus­sen 1596 en 1873.

Detail kaart Gorin­chem met de Burgstraat door Nico­laas Wijt­mans (ca. 1600)

Don­ke­re Heul

De twee­de con­struc­tie bestond uit twee gewel­ven, heu­len, van de zoge­he­ten ‘Don­ke­re Heul’ die onge­veer 20 meter ten oos­ten van de krui­sing met de Kei­zer­straat het water van de Kalk­ha­ven door­voer­de naar een klei­ne gracht ten noor­den van de Burgstraat. De heul was een cir­ca 60 meter lan­ge over­klui­zing onder de Vis­sers­markt en de Burgstraat die ruim­te gaf aan een 40 x 50 meter groot plein met aan de noord­zij­de een aan­een­ge­slo­ten rij met hui­zen en ten zui­den van de Burgstraat plaats bood aan een vis­markt­hal. Van deze oud­tijds genoem­de ‘Don­ke­re Heul’ zijn twee over­wel­vin­gen gedo­cu­men­teerd die een door­sne­de had­den van 4,6 meter. In de negen­tien­de eeuw zijn deze twee heu­len dicht­ge­gooid met zand. Een voor­ma­lig man­gat aan de boven­kant was dicht­ge­zet met een vier­kan­te natuur­ste­nen plaat. De heul bevindt zich onge­veer op de plek waar tot het ein­de van de 16^de eeuw de brug voor de oude Burg­poort lag. Nadat de oude Burg­poort zijn func­tie ver­loor is de brug ver­van­gen door een heul met een uit­zon­der­lijk leng­te van 60 meter. De date­ring van de heul is ein­de 16^de eeuw. Zowel de brug als de heul bevon­den zich op slechts 50 cm onder het hui­di­ge straat­ni­veau. De gewel­ven de brug en de heul zijn over de breed­te van de nieu­we riool­sleuf (ca. 1,5 meter) en tot op een diep­te van 2,5 meter onder het hui­di­ge straat­ni­veau ver­wij­derd, aan weers­zij­den van de riool­sleuf zijn de bak­ste­nen con­struc­ties nog steeds aan­we­zig.

Over­zicht onder­zoeks­lo­ca­tie. Zie voor legen­da p. 31 van de publi­ca­tie.

Con­clu­sies

Er zijn twee belang­wek­ken­de arche­o­lo­gi­sche struc­tu­ren aan­ge­trof­fen bin­nen het plan­ge­bied in de Burgstraat. De vondst van de brug en de heul gaven door com­bi­na­tie van his­to­ri­sche gege­vens en arche­o­lo­gie ook dui­de­lij­ke aan­wij­zin­gen voor de loca­tie van de voor­ma­li­ge Burcht­poort, een mid­den 16^de eeuws ron­deel, de Quel­ling­poort en de nieu­we Burcht­poort met het voor­ma­li­ge laat 16^de eeuw­se bas­ti­on. Dit beves­tigt dat het gebied over de gehe­le leng­te van de Burgstraat van zeer groot belang is voor het onder­zoek naar de laat-mid­del­eeuw­se en nieu­we tijd­se stads­ver­ster­king. Het ver­dient daar­om aan­be­ve­ling om de tij­dens dit onder­zoek aan­ge­trof­fen res­ten en de gekar­teer­de loca­ties van de afzon­der­lij­ke struc­tu­ren met nadruk in de arche­o­lo­gi­sche waar­de­ring van dit deel van de stad op te nemen.