Helm­steeg 1 – 14 (2022)

In juli en september 2022 is een archeologische opgraving (variant begeleiding) uitgevoerd ter hoogte van de Helmsteeg 1-14 in het centrum van Gorinchem. Hier zijn in bestaande gebouwen nieuwe woningen gerealiseerd, waarvoor de funderingen versterkt moesten worden. Daarvoor moest tot ca. 2,55 m +NAP grond worden uitgegraven wat zou kunnen leiden tot verstoring van archeologische resten.

Met het onderzoek zijn archeologische sporen, structuren en vondsten aangetroffen van de late middeleeuwen tot en met nieuwe tijd (1250-nu).

Deel van de kaart van Joan Blaeu uit 1649. De panden aan de Helmsteeg zijn in rood gemarkeerd.

De bodemopbouw is in kaart gebracht aan de hand van grondboringen. De vermoedelijke natuurlijke afzettingen van de Linge bevinden zich rond 1,0 m -NAP. Daarop zijn ophogingslagen aanwezig. De aard van de opgebrachte grond aan de zijde van de Hoogstraat verschilt met de opgebrachte grond aan de Langendijk. Het vermoeden dat de Langendijk ouder is dan de Hoogstraat lijkt aan de hand van de verkregen resultaten aannemelijk.

Vier gebouwen

De oudste structuren, het stedelijke ophogingspakket niet meegerekend, dateren in de 14de eeuw. In totaal konden vier gebouwen worden onderscheiden: een gebouw aan Hoogstraat met daarachter een aanbouw, een gebouw parallel aan de Helmsteeg en twee gebouwen aan de Langendijk. In het gebouw aan de Hoogstraat bevond zich waarschijnlijk een kelder. Het gebouw aan de Helmsteeg had met zekerheid een kelder, die later als beerkelder in gebruikt was genomen. In een pand aan de Langendijk was een schouw aanwezig.

Resten van een 14de eeuwse schouw

Deze gebouwen ondergingen in de 19de eeuw grote veranderingen.In de periode tussen de 14de eeuw en de 19de eeuw werden voornamelijk (water)kelders gebouwd. De meeste sporen konden in de 19de en 20de eeuw worden gedateerd. Daarbij werden ook structuren gevonden die geassocieerd konden worden met de handel in koloniale waren, koeken bakken en koffie branden door de firma R.J. de Kroes. Vanzelfsprekend werden hier ook goederen opgeslagen.

Sleutelgat-vormige oven uit de 19de/20ste eeuw.

Vondsten

Tijdens de opgraving zijn weinig vondsten gedaan. Het betreft voornamelijk complete of gefragmenteerde wandtegels uit de 17de eeuw. Uit deze periode dateert ook een lakenloodje uit Tiverton, Groot-Brittannië. Enkele oudere vondsten betreffen natuurstenen ornamenten van waarschijnlijk de laatmiddeleeuwse Grote Kerk, enkele Belgische haardstenen uit de 16de eeuw en een paar potscherven uit de 14de eeuw.

Haardsteen met voorstelling Judit onthoofdt Holofernes (ca. 1525-1575)

De graafwerkzaamheden beperkten zich tot ca. 0,6 m onder het vloerniveau (tot 2,55 m +NAP). Hierdoor zijn niet alle archeologische sporen en structuren binnen het onderzoeksgebied volledig onderzocht. De meeste resten ouder dan de 19de eeuw zijn in situ bewaard gebleven en bevinden zich nog onder de nieuwe vloer.

	K.T. Salomons en S.A. Landskroon (2024) Wonen, werken, koeken bakken, koffie branden en de opslag van Koloniale waar in Gorinchem. De archeologische opgraving (variant AB) aan de Helmsteeg 1-14, gemeente Gorinchem (ZH), Hollandia reeks 1148, Zaandijk/Rotterdam. PDF (37 MB)