Waarneming
Op 28 oktoÂber 2002 is door de gemeenÂteÂarcheÂoÂloog PieÂter FlooÂre met assisÂtenÂtie van Jeroen Vaars van HolÂlanÂdia ArcheÂoÂloÂgen, een archeÂoÂloÂgiÂsche waarÂneÂming verÂricht op her terÂrein van BasÂtiÂon IX aan de DalemÂwal. Deze wal vormt samen met de DalemÂpoort een onderÂdeel van de in de jaren tachÂtig van de 16e eeuw als antÂwoord op de SpaanÂse dreiÂging aanÂgeÂlegÂde vesÂting van Gorinchem.
Omstreeks 1600 was de vesÂting GorinÂchem geheel. aanÂgeÂpast aan de eisen van de toenÂmaÂliÂge oorÂlogÂvoeÂring en vormÂde het samen met LoeÂveÂsÂtein en WoudÂriÂchem een belangÂrijÂke vesÂtingÂdrieÂhoek voor de verÂdeÂdiÂging van HolÂland. De vesÂting bleef in gebruik tot in her begin van de 20e eeuw, tot verÂanÂdeÂrinÂgen in de wijÂze van oorÂlogÂvoeÂring en defenÂsie een einÂde aan de eeuÂwenÂouÂde miliÂtaiÂre beteÂkeÂnis maakÂten van vesÂtingÂsteÂden als Gorinchem.
Kruithuis
De cenÂtraÂle vraagÂstelÂling van her archeÂoÂloÂgiÂsche onderÂzoek op het terÂrein van BasÂtiÂon IX was in hoeÂverÂre de resÂten van het kruitÂhuis zoals dat op de kaart van Blaeu uit cirÂca 1640 te zien is bewaard waren gebleÂven en of er mogeÂlijk ook nog andeÂre (onbeÂkenÂde) resÂtanÂten van gebouÂwen uit deze periÂoÂde aanÂweÂzig zijn. Met name resÂtanÂten van gebouÂwen uit de 19e eeuw konÂden hier verÂwacht worÂden. Zo is er aan de zuidÂzijÂde van her basÂtiÂon bijÂvoorÂbeeld in 1864 een kruitÂlaÂboÂraÂtoÂriÂum gebouwd. De aanÂweÂziÂge archeÂoÂloÂgiÂsche resÂten zouÂden door de geplanÂde nieuwÂbouw verÂnieÂtigd worÂden, wat een archeÂoÂloÂgisch onderÂzoek noodÂzaÂkeÂlijk maakte.
Onderzoek
De waarÂneÂming richtÂte zich op twee sleuÂven die op het terÂrein van een verÂdweÂnen verÂeÂniÂgingsÂgeÂbouw gegraÂven waren. Elke sleuf had een lengÂte van cirÂca 40 meter en een breedÂte van 1.25 meter. Direct onder de 30 tot 40 cenÂtiÂmeÂter dikÂke bovenÂlaag werd de lichtÂbruiÂne klei van het walÂliÂchaam aangetroffen.
De klei was schoon en hier en daar waren schelÂpen van zoetÂwaÂterÂmosÂsels aanÂweÂzig. Een zelfÂde kleiÂpakÂket was al bij eerÂder onderÂzoek ook op BasÂtiÂon V en BasÂtiÂon VIII aanÂgeÂtrofÂfen en onderÂzocht en heeft een dikÂte van enkeÂle meters. Deze klei is verÂmoeÂdeÂlijk afkomÂstig uit het gebied met schoÂne kleiÂaÂfzetÂtinÂgen direct langs de MerÂweÂde. Uit de top van de klei werÂden een kleiÂpijpÂje, drie pijÂpenÂsteelÂtjes, vier fragÂmenÂten roodÂbakÂkend aarÂdeÂwerk en een stukÂje faïenÂce verÂzaÂmeld. Het pijpÂje dateert tusÂsen 1660 en 1690, het oveÂriÂge vondstÂmaÂteÂriÂaal kan geplaatst worÂden in het laatÂste kwart van de 17de eeuw. Dit wijst er op dat de walÂlen in deze periÂoÂde zijn opgeÂhoogd en de walÂlen uit de jaren tachÂtig van de 16de eeuw dus lager geweest moeÂten zijn.

De onderÂzoeÂkÂloÂkaÂtie met de beiÂde werkÂputÂten. In oranÂje het verÂdweÂnen verenigingsgebouw
De in de kleiÂlaag zichtÂbaÂre spoÂren bestonÂden uit kuiÂlen, paalÂkuiÂlen – vaak met de paalÂresÂten er nog in – en uitÂbraakÂsleuÂven, ontÂstaan bij de sloop van muurÂwerk. In werkÂput 2 is een lanÂge noord – zuid lopenÂde muur aanÂgeÂtrofÂfen die waarÂschijnÂlijk deel heeft uitÂgeÂmaakt van het recenÂteÂlijk gesloopÂte gebouw van de muziekÂverÂeÂniÂging. Ook het in werkÂput 1 geconÂstaÂteerÂde oost – west geoÂriÂënÂteerÂde muurÂtje moet verÂmoeÂdeÂlijk hierÂaan worÂden toeÂgeÂschreÂven. De oveÂriÂge gevonÂden spoÂren kunÂnen in de 19de en/of 20ste eeuw geplaatst worÂden, een groot deel zal samenÂhanÂgen met de bouw en sloop van het verÂeÂniÂgingsÂgeÂbouw. Bij de bouw hierÂvan is, zoals nu nog zichtÂbaar is aan de zo ontÂstaÂne steilÂkant van het walÂliÂchaam, zo’n anderÂhalÂve meter klei van de wal afgeÂschoÂven. Met deze afgraÂving en verÂvolÂgens de bouw en sloop van het verÂeÂniÂgingsÂgeÂbouw zijn de resÂten van het kruitÂhuisÂje evenÂals andeÂre archeÂoÂloÂgiÂsche spoÂren volÂleÂdig verdwenen.
Conclusie
Uit het onderÂzoek is duiÂdeÂlijk geworÂden dat door de afgraÂving van een deel van het walÂliÂchaam en verÂvolÂgens de bouw en sloop van het verÂeÂniÂgingsÂgeÂbouw de mogeÂlijÂke resÂten van het 17de eeuwÂse kruitÂhuisÂje en evenÂtuÂeÂle andeÂre archeÂoÂloÂgiÂsche spoÂren zijn verdwenen.
Publicaties
![]() |
Oostveen, J. van (2010) Tabakspijpen van diverse kleine projecten in Gorinchem, Tiel. Flipbook | PDF (311,21 kB) |
![]() |
Vaars, J.P.L. & P.M. Floore (2002) Archeologische waarneming op Bastion IX, Dalemwal te Gorinchem, Hollandia reeks 2, Zaandijk. Flipbook | PDF (2 MB) |
Metadata
Administratieve gegevens | |
---|---|
Archisnummer(s): | Niet van toepassing |
Topografische Kaart: | 38G |
Coördinaten: | 127.140/426.880 |
Toponiem: | Dalemwal (Bastion IX) |
Plaats: | Gorinchem |
Gemeente: | Gorinchem |
Provincie: | Zuid-Holland |
Type onderzoek: | IVO-P |
Uitvoerder: | Hollandia Archeologen |
Projectleider: | Drs. P.M. Floore |
Opdrachtgever: | Gemeente Gorinchem |
Bevoegd gezag: | Gemeente Gorinchem |
Aanvang onderzoek: | 28 oktober 2002 |
Vondsten & documentatie: | Gemeentelijk depot voor archeologie Gorinchem |
DANS: | https://doi.org/10.17026/dans-ztk-bw7e |