Dalemwal, Bastion IX (2002)

De onder­zoeks­lo­ca­tie met de beide proef­sleu­ven op de voorgrond

Op 28 okto­ber 2002 is door de gemeen­te­arche­o­loog Pie­ter Floore met assis­ten­tie van Jeroen Vaars van Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen, een arche­o­lo­gi­sche waar­ne­ming ver­richt op her ter­rein van Bas­tion IX aan de Dalem­wal. Deze wal vormt samen met de Dalem­poort een onder­deel van de in de jaren tach­tig van de 16^e eeuw als ant­woord op de Spaanse drei­ging aan­ge­legde ves­ting van Gorinchem. 

Omstreeks 1600 was de ves­ting Gorin­chem geheel. aan­ge­past aan de eisen van de toen­ma­lige oor­log­voe­ring en vormde het samen met Loe­ve­s­tein en Woud­ri­chem een belang­rijke ves­ting­drie­hoek voor de ver­de­di­ging van Hol­land. De ves­ting bleef in gebruik tot in her begin van de 20^e eeuw, tot ver­an­de­rin­gen in de wijze van oor­log­voe­ring en defen­sie een einde aan de eeu­wen­oude mili­taire bete­ke­nis maak­ten van ves­ting­ste­den als Gorinchem.

Kruithuis

De cen­trale vraag­stel­ling van her arche­o­lo­gi­sche onder­zoek op het ter­rein van Bas­tion IX was in hoe­verre de res­ten van het kruit­huis zoals dat op de kaart van Blaeu uit circa 1640 te zien is bewaard waren geble­ven en of er moge­lijk ook nog andere (onbe­kende) res­tan­ten van gebou­wen uit deze peri­ode aan­we­zig zijn. Met name res­tan­ten van gebou­wen uit de 19^e eeuw kon­den hier ver­wacht wor­den. Zo is er aan de zuid­zijde van her bas­tion bij­voor­beeld in 1864 een kruit­la­bo­ra­to­rium gebouwd. De aan­we­zige arche­o­lo­gi­sche res­ten zou­den door de geplande nieuw­bouw ver­nie­tigd wor­den, wat een arche­o­lo­gisch onder­zoek nood­za­ke­lijk maakte.

Detail stads­plat­te­grond Gorin­chem door Joan Blaeu (1649), rechts Bas­tion IX

Onderzoek

De waar­ne­ming richtte zich op twee sleu­ven die op het ter­rein van een ver­dwe­nen ver­e­ni­gings­ge­bouw gegra­ven waren. Elke sleuf had een lengte van circa 40 meter en een breedte van 1.25 meter. Direct onder de 30 tot 40 cen­ti­me­ter dikke boven­laag werd de licht­bruine klei van het wal­li­chaam aangetroffen.

De klei was schoon en hier en daar waren schel­pen van zoet­wa­ter­mos­sels aan­we­zig. Een zelfde klei­pak­ket was al bij eer­der onder­zoek ook op Bas­tion V en Bas­tion VIII aan­ge­trof­fen en onder­zocht en heeft een dikte van enkele meters. Deze klei is ver­moe­de­lijk afkom­stig uit het gebied met schone klei­a­fzet­tin­gen direct langs de Mer­wede. Uit de top van de klei wer­den een klei­pijpje, drie pij­pen­steel­tjes, vier frag­men­ten rood­bak­kend aar­de­werk en een stukje faïence ver­za­meld. Het pijpje dateert tus­sen 1660 en 1690, het ove­rige vondst­ma­te­ri­aal kan geplaatst wor­den in het laat­ste kwart van de 17^de eeuw. Dit wijst er op dat de wal­len in deze peri­ode zijn opge­hoogd en de wal­len uit de jaren tach­tig van de 16^de eeuw dus lager geweest moe­ten zijn.

De onder­zoe­k­lo­ka­tie met de beide werk­put­ten. In oranje het ver­dwe­nen verenigingsgebouw

De in de klei­laag zicht­bare spo­ren beston­den uit kui­len, paal­kui­len – vaak met de paal­res­ten er nog in – en uit­braak­sleu­ven, ont­staan bij de sloop van muur­werk. In werk­put 2 is een lange noord – zuid lopende muur aan­ge­trof­fen die waar­schijn­lijk deel heeft uit­ge­maakt van het recen­te­lijk gesloopte gebouw van de muziek­ver­e­ni­ging. Ook het in werk­put 1 gecon­sta­teerde oost – west geo­ri­ën­teerde muur­tje moet ver­moe­de­lijk hier­aan wor­den toe­ge­schre­ven. De ove­rige gevon­den spo­ren kun­nen in de 19^de en/​of 20ste eeuw geplaatst wor­den, een groot deel zal samen­han­gen met de bouw en sloop van het ver­e­ni­gings­ge­bouw. Bij de bouw hier­van is, zoals nu nog zicht­baar is aan de zo ont­stane steil­kant van het wal­li­chaam, zo’n ander­halve meter klei van de wal afge­scho­ven. Met deze afgra­ving en ver­vol­gens de bouw en sloop van het ver­e­ni­gings­ge­bouw zijn de res­ten van het kruit­huisje even­als andere arche­o­lo­gi­sche spo­ren vol­le­dig verdwenen.

Conclusie

Uit het onder­zoek is dui­de­lijk gewor­den dat door de afgra­ving van een deel van het wal­li­chaam en ver­vol­gens de bouw en sloop van het ver­e­ni­gings­ge­bouw de moge­lijke res­ten van het 17^de eeuwse kruit­huisje en even­tu­ele andere arche­o­lo­gi­sche spo­ren zijn verdwenen.