WaarÂneÂming
Op 28 oktoÂber 2002 is door de gemeenÂteÂarcheÂoÂloog PieÂter Floore met assisÂtenÂtie van Jeroen Vaars van HolÂlanÂdia ArcheÂoÂloÂgen, een archeÂoÂloÂgiÂsche waarÂneÂming verÂricht op her terÂrein van BasÂtion IX aan de DalemÂwal. Deze wal vormt samen met de DalemÂpoort een onderÂdeel van de in de jaren tachÂtig van de 16e eeuw als antÂwoord op de Spaanse dreiÂging aanÂgeÂlegde vesÂting van Gorinchem.
Omstreeks 1600 was de vesÂting GorinÂchem geheel. aanÂgeÂpast aan de eisen van de toenÂmaÂlige oorÂlogÂvoeÂring en vormde het samen met LoeÂveÂsÂtein en WoudÂriÂchem een belangÂrijke vesÂtingÂdrieÂhoek voor de verÂdeÂdiÂging van HolÂland. De vesÂting bleef in gebruik tot in her begin van de 20e eeuw, tot verÂanÂdeÂrinÂgen in de wijze van oorÂlogÂvoeÂring en defenÂsie een einde aan de eeuÂwenÂoude miliÂtaire beteÂkeÂnis maakÂten van vesÂtingÂsteÂden als Gorinchem.
KruitÂhuis
De cenÂtrale vraagÂstelÂling van her archeÂoÂloÂgiÂsche onderÂzoek op het terÂrein van BasÂtion IX was in hoeÂverre de resÂten van het kruitÂhuis zoals dat op de kaart van Blaeu uit circa 1640 te zien is bewaard waren gebleÂven en of er mogeÂlijk ook nog andere (onbeÂkende) resÂtanÂten van gebouÂwen uit deze periÂode aanÂweÂzig zijn. Met name resÂtanÂten van gebouÂwen uit de 19e eeuw konÂden hier verÂwacht worÂden. Zo is er aan de zuidÂzijde van her basÂtion bijÂvoorÂbeeld in 1864 een kruitÂlaÂboÂraÂtoÂrium gebouwd. De aanÂweÂzige archeÂoÂloÂgiÂsche resÂten zouÂden door de geplande nieuwÂbouw verÂnieÂtigd worÂden, wat een archeÂoÂloÂgisch onderÂzoek noodÂzaÂkeÂlijk maakte.
OnderÂzoek
De waarÂneÂming richtte zich op twee sleuÂven die op het terÂrein van een verÂdweÂnen verÂeÂniÂgingsÂgeÂbouw gegraÂven waren. Elke sleuf had een lengte van circa 40 meter en een breedte van 1.25 meter. Direct onder de 30 tot 40 cenÂtiÂmeÂter dikke bovenÂlaag werd de lichtÂbruine klei van het walÂliÂchaam aangetroffen.
De klei was schoon en hier en daar waren schelÂpen van zoetÂwaÂterÂmosÂsels aanÂweÂzig. Een zelfde kleiÂpakÂket was al bij eerÂder onderÂzoek ook op BasÂtion V en BasÂtion VIII aanÂgeÂtrofÂfen en onderÂzocht en heeft een dikte van enkele meters. Deze klei is verÂmoeÂdeÂlijk afkomÂstig uit het gebied met schone kleiÂaÂfzetÂtinÂgen direct langs de MerÂwede. Uit de top van de klei werÂden een kleiÂpijpje, drie pijÂpenÂsteelÂtjes, vier fragÂmenÂten roodÂbakÂkend aarÂdeÂwerk en een stukje faïence verÂzaÂmeld. Het pijpje dateert tusÂsen 1660 en 1690, het oveÂrige vondstÂmaÂteÂriÂaal kan geplaatst worÂden in het laatÂste kwart van de 17de eeuw. Dit wijst er op dat de walÂlen in deze periÂode zijn opgeÂhoogd en de walÂlen uit de jaren tachÂtig van de 16de eeuw dus lager geweest moeÂten zijn.
De in de kleiÂlaag zichtÂbare spoÂren bestonÂden uit kuiÂlen, paalÂkuiÂlen – vaak met de paalÂresÂten er nog in – en uitÂbraakÂsleuÂven, ontÂstaan bij de sloop van muurÂwerk. In werkÂput 2 is een lange noord – zuid lopende muur aanÂgeÂtrofÂfen die waarÂschijnÂlijk deel heeft uitÂgeÂmaakt van het recenÂteÂlijk gesloopte gebouw van de muziekÂverÂeÂniÂging. Ook het in werkÂput 1 geconÂstaÂteerde oost – west geoÂriÂënÂteerde muurÂtje moet verÂmoeÂdeÂlijk hierÂaan worÂden toeÂgeÂschreÂven. De oveÂrige gevonÂden spoÂren kunÂnen in de 19de en/​of 20ste eeuw geplaatst worÂden, een groot deel zal samenÂhanÂgen met de bouw en sloop van het verÂeÂniÂgingsÂgeÂbouw. Bij de bouw hierÂvan is, zoals nu nog zichtÂbaar is aan de zo ontÂstane steilÂkant van het walÂliÂchaam, zo’n anderÂhalve meter klei van de wal afgeÂschoÂven. Met deze afgraÂving en verÂvolÂgens de bouw en sloop van het verÂeÂniÂgingsÂgeÂbouw zijn de resÂten van het kruitÂhuisje evenÂals andere archeÂoÂloÂgiÂsche spoÂren volÂleÂdig verdwenen.
ConÂcluÂsie
Uit het onderÂzoek is duiÂdeÂlijk geworÂden dat door de afgraÂving van een deel van het walÂliÂchaam en verÂvolÂgens de bouw en sloop van het verÂeÂniÂgingsÂgeÂbouw de mogeÂlijke resÂten van het 17de eeuwse kruitÂhuisje en evenÂtuÂele andere archeÂoÂloÂgiÂsche spoÂren zijn verdwenen.
PubliÂcaÂties
Oostveen, J. van (2010) Tabakspijpen van diverse kleine projecten in Gorinchem, Tiel. Flipbook | PDF (311,21 kB) |
|
Vaars, J.P.L. & P.M. Floore (2002) Archeologische waarneming op Bastion IX, Dalemwal te Gorinchem, Hollandia reeks 2, Zaandijk. Flipbook | PDF (2 MB) |
MetÂaÂdata
Archisnummer(s): | Niet van toepassing |
Topografische Kaart: | 38G |
Coördinaten: | 127.140/426.880 |
Toponiem: | Dalemwal (Bastion IX) |
Plaats: | Gorinchem |
Gemeente: | Gorinchem |
Provincie: | Zuid-Holland |
Type onderzoek: | IVO-P |
Uitvoerder: | Hollandia Archeologen |
Projectleider: | Drs. P.M. Floore |
Opdrachtgever: | Gemeente Gorinchem |
Bevoegd gezag: | Gemeente Gorinchem |
Aanvang onderzoek: | 28 oktober 2002 |
Vondsten & documentatie: | Gemeentelijk depot voor archeologie Gorinchem |
DANS: | https://doi.org/10.17026/dans-ztk-bw7e |