Balensteeg 18-24 (2004)

In de ophogingslagen werden voetsporen van mens en vee aangetroffen.

In september 2004 in in opdracht van de gemeente Gorinchem een onderzoek uitgevoerd aan de Balensteeg. Tijdens sloopwerkzaamheden op het terrein stuitte men op oude muurresten onder de funderingen van de voormalige panden Balensteeg 18 t/m 24. De slopers veronderstelden dat de muren kademuren waren en dat zij mogelijk een haventje hadden gevonden. Er werd besloten om een opgraving uit te voeren om zo inzicht te krijgen in de aard van de aanwezige sporen.

De kaart van Van Deventer uit omstreeks 1560 is de oudste afbeelding waar de huidige Balensteeg op staat. Samen met de huidige Keizerstraat en Havendijk werd een woonblok gevormd met in het midden en aan de oostzijde braakliggende grond. In deze periode was er reeds bebouwing aan de Balensteeg. De huizen zijn echter schetsmatig aangegeven, wat verdere uitspraken hierover bemoeilijkt.

Detail kaart Jacob van Deventer 1558

Op de kaart van Blaeu (1652) is de bewoning duidelijker weergegeven. De huizen hebben naast de begane grond een verdieping en een zolder.

Detail kaart Joan Blaeu 1652

Op de kadastrale minuut van 1832 staat geen bebouwing op ons terrein aangegeven. De 19de eeuwse bewoningssporen die werden gevonden zullen dus bij bebouwing horen die na het maken van deze kaart is aangelegd.

Detail kadastrale minuut 1832

Zware muren
De archeologische resten zijn in vijf fasen onder te verdelen. De eerste fase wordt gekenmerkt door ophogingslagen. Waarschijnlijk is vanaf de 14de-eeuw de grond enkele malen opgehoogd. Op een diepte van 4,5 m onder het maaiveld (2,16 m onder N.A.P.) vinden we de natuurlijk afgezette grijze klei waarop de eerste ophogingslaag ligt. Het is een bruin humeus venig laagje. De tweede fase begint met de bouw van een rechthoekig gebouw. De fundering heeft een geschatte breedte van 1,4 m. Een dergelijke zware fundering doet vermoeden dat het hier om een groot en waarschijnlijk hoog gebouw gaat. De fundering is aan de noord-, oost-, en zuidzijde van het perceel aangetroffen. Aan de westkant is de begrenzing van het gebouw niet waargenomen. Na de aanleg van de muren is de binnenkant van het gebouw met grijze klei opgehoogd. Tot de vondsten uit deze fase behoort een opvallend groot aantal 14de-eeuws grijsbakkend aardewerk, waaronder veel afval van pottenbakkerijen.

Reconstructie rosmolen

Oliemolen
In de derde fase is het hele terrein opgehoogd met schone grijze klei. Spaarzame bebouwingsresten uit deze fase duiden op een voortgezette woon-/werkfunctie van het terrein. Restanten van een grote ronde geplaveide structuur kunnen geïnterpreteerd worden als onderdeel van een oliemolen (rosmolen). Tussen de vondsten van deze fase bevond zich een fragment van een glasoven. Historisch is bekend dat in de nabij gelegen Keizerstraat een glasblazerij gevestigd was. De vierde fase wordt gevormd door een periode waarin het terrein braak gelegen heeft. Op de kadastrale minuut van 1832 zijn geen woningen aanwezig.

Sporen van verdwenen bebouwing op de oude tuinmuur

In de loop van de 19de-eeuw werd het terrein opgedeeld en kwamen er kleine huisjes op te staan. De indeling was nog af te lezen aan bouwsporen in de tuinmuur aan de zuidzijde van het terrein. Deze muur is in de tweede helft van de 19de eeuw de achtergevel van een aantal huisjes geweest. De meeste sporen uit deze laatste fase zijn bij de sloopwerkzaamheden verdwenen.

S. Gerritsen, met bijdrage van R.F. van Dijk
Definitief onderzoek aan de Balensteeg 18-24, gemeente Gorinchem; Zaandijk; 2007; Hollandia reeks nr. 54.
Bekijk | Download  (7,12 MB)

S.Gerritsen
Gorinchem: Balensteeg; Archeologische Kroniek Zuid-Holland 2004 in Historisch Tijdschrift Holland; 37e jaargang 2005; p. 88-89.
Bekijk | Download (1 MB)

J. van Oostveen
Tabakspijpen van de opgraving Balensteeg 18-24 (2004) te Gorinchem; Tiel; 2012.
Bekijk | Download  (325 kB)