Balen­steeg 18–24 (2004)

In de opho­ging­sla­gen wer­den voet­spo­ren van mens en vee aan­ge­trof­fen.

In sep­tem­ber 2004 in in opdracht van de gemeen­te Gorin­chem een onder­zoek uit­ge­voerd aan de Balen­steeg. Tij­dens sloop­werk­zaam­he­den op het ter­rein stuit­te men op oude muur­res­ten onder de fun­de­rin­gen van de voor­ma­li­ge pan­den Balen­steeg 18 t/m 24. De slo­pers ver­on­der­stel­den dat de muren kade­mu­ren waren en dat zij moge­lijk een haven­tje had­den gevon­den. Er werd beslo­ten om een opgra­ving uit te voe­ren om zo inzicht te krij­gen in de aard van de aan­we­zi­ge spo­ren.

De kaart door Van Deven­ter uit omstreeks 1560 is de oud­ste afbeel­ding waar de hui­di­ge Balen­steeg op staat. Samen met de hui­di­ge Kei­zer­straat en Haven­dijk werd een woon­blok gevormd met in het mid­den en aan de oost­zij­de braak­lig­gen­de grond. In deze peri­o­de was er reeds bebou­wing aan de Balen­steeg. De hui­zen zijn ech­ter schets­ma­tig aan­ge­ge­ven, wat ver­de­re uit­spra­ken hier­over bemoei­lijkt.

Detail kaart Jacob van Deven­ter 1558

Op de kaart van Bla­eu (1652) is de bewo­ning dui­de­lij­ker weer­ge­ge­ven. De hui­zen heb­ben naast de bega­ne grond een ver­die­ping en een zol­der.

Detail kaart Joan Bla­eu 1652

Op de kadas­tra­le minuut van 1832 staat geen bebou­wing op ons ter­rein aan­ge­ge­ven. De 19de eeuw­se bewo­nings­spo­ren die wer­den gevon­den zul­len dus bij bebou­wing horen die na het maken van deze kaart is aan­ge­legd.

Detail kadas­tra­le minuut 1832

Zwa­re muren
De arche­o­lo­gi­sche res­ten zijn in vijf fasen onder te ver­de­len. De eer­ste fase wordt geken­merkt door opho­ging­sla­gen. Waar­schijn­lijk is van­af de 14de-eeuw de grond enke­le malen opge­hoogd. Op een diep­te van 4,5 m onder het maai­veld (2,16 m onder N.A.P.) vin­den we de natuur­lijk afge­zet­te grij­ze klei waar­op de eer­ste opho­gings­laag ligt. Het is een bruin humeus venig laag­je. De twee­de fase begint met de bouw van een recht­hoe­kig gebouw. De fun­de­ring heeft een geschat­te breed­te van 1,4 m. Een der­ge­lij­ke zwa­re fun­de­ring doet ver­moe­den dat het hier om een groot en waar­schijn­lijk hoog gebouw gaat. De fun­de­ring is aan de noord-, oost-, en zuid­zij­de van het per­ceel aan­ge­trof­fen. Aan de west­kant is de begren­zing van het gebouw niet waar­ge­no­men. Na de aan­leg van de muren is de bin­nen­kant van het gebouw met grij­ze klei opge­hoogd. Tot de vond­sten uit deze fase behoort een opval­lend groot aan­tal 14de-eeuws grijs­bak­kend aar­de­werk, waar­on­der veel afval van pot­ten­bak­ke­rij­en.

Recon­struc­tie ros­mo­len

Olie­mo­len
In de der­de fase is het hele ter­rein opge­hoogd met scho­ne grij­ze klei. Spaar­za­me bebou­wings­res­ten uit deze fase dui­den op een voort­ge­zet­te woon-/werk­func­tie van het ter­rein. Res­tan­ten van een gro­te ron­de gepla­vei­de struc­tuur kun­nen geïn­ter­pre­teerd wor­den als onder­deel van een olie­mo­len (ros­mo­len). Tus­sen de vond­sten van deze fase bevond zich een frag­ment van een glas­oven. His­to­risch is bekend dat in de nabij gele­gen Kei­zer­straat een glas­bla­ze­rij geves­tigd was. De vier­de fase wordt gevormd door een peri­o­de waar­in het ter­rein braak gele­gen heeft. Op de kadas­tra­le minuut van 1832 zijn geen wonin­gen aan­we­zig.

Spo­ren van ver­dwe­nen bebou­wing op de oude tuin­muur

In de loop van de 19de-eeuw werd het ter­rein opge­deeld en kwa­men er klei­ne huis­jes op te staan. De inde­ling was nog af te lezen aan bouw­spo­ren in de tuin­muur aan de zuid­zij­de van het ter­rein. Deze muur is in de twee­de helft van de 19de eeuw de ach­ter­ge­vel van een aan­tal huis­jes geweest. De mees­te spo­ren uit deze laat­ste fase zijn bij de sloop­werk­zaam­he­den ver­dwe­nen.

S. Ger­rit­sen, met bij­dra­ge van R.F. van Dijk
Defi­ni­tief onder­zoek aan de Balen­steeg 18–24, gemeen­te Gorin­chem; Zaan­dijk; 2007; Hol­lan­dia reeks nr. 54.
Flip­book | PDF  (7,12 MB)

S.Gerritsen
Gorin­chem: Balen­steeg; Arche­o­lo­gi­sche Kro­niek Zuid-Hol­land 2004 in His­to­risch Tijd­schrift Hol­land; 37e jaar­gang 2005; p. 88–89.
Flip­book | PDF (1 MB)

J. van Oost­veen
Tabaks­pij­pen van de opgra­ving Balen­steeg 18–24 (2004) te Gorin­chem; Tiel; 2012.
Flip­book | PDF  (325 kB)