Achter de Kerk (2008)

Het vrij leggen van de graven

In de 11de en 12de eeuw was Gorinchem, gelegen aan de monding van de Linge, één van de eerste nederzettingen waar vanuit het achterland ontgonnen werd. In de eeuwen erna groeide de nederzetting onder het bewind van de Heren van Arkel uit tot een stadje met vanaf de tweede helft van de 13de eeuw aarden wallen en grachten. In 1382 verkreeg Gorcum stadsrechten.

Zoals in veel dorpen en steden vormde de kerk het middelpunt van de nederzetting. In 1263 werd een aan Sint Maarten gewijde kerk in gebruik genomen. De toren raakte in een onweer in 1361 zwaar beschadigd en werd vervangen door de huidige toren waaraan tussen 1450 en 1517 is gebouwd. Mogelijk werden vanaf de bouw van de eerste kerk in Gorcum op de gewijde grond rond het kerkgebouw overledenen begraven.

Begraafplaats

De eerste afbeelding van de kerk en het kerkhof, van de hand van de cartograaf Jacob van Deventer, dateert uit de 16de eeuw. Cartografische gegevens uit de 16de tot 20e eeuw geven een indruk van de ontwikkeling van het kerkgebouw en het ruimtegebruik van het omliggende terrein. Hieruit is op te maken dat het deel van het kerkterrein ten noorden van de toren dat in 2008 door Hollandia Archeologen is onderzocht, mogelijk tot in de 18de eeuw in gebruik was als begraafplaats.

Bij dit archeologische onderzoek, dat naar aanleiding van de geplande aanleg van een blusinstallatie voor de kerktoren is uitgevoerd, zijn 53 individuen opgegraven. De graven lagen naar christelijke tradities overwegend oost-west georiënteerd, met een lichte afwijking naar het noorden vanwege de door de ligging van de Krijtstraat gedicteerde indeling van het kerkhof.

(Detail) stadsplattegrond Gorinchem, Jacob van Deventer (1558), Nationaal Archief inv.nr. 1.4-5

Door de beperkte oppervlakte die bij de archeologische opgraving kon worden onderzocht zijn uitspraken over de indeling en de ontwikkeling van het kerkhof lastig te beargumenteren. Een onderscheid in de kistvormen van de graven in het noordelijke deel van de opgravingsput en de overige graven heeft mogelijk te maken met de indeling van het kerkhof. Een diachroon onderscheid is mogelijk te herkennen in de discontinuïteit van de locatiekeuze van de begravingen. Ook is dit een aanwijzing voor de wijze waarop de graven werden gemarkeerd.

Het vondstmateriaal en de dendrochronologische dateringen van het hout van de grafkisten tonen dat de aangetroffen individuen tussen de 14de/15de eeuw en de 18de eeuw moeten zijn begraven.

Armelui

Het fysisch-antropologische onderzoek laat zien dat de Gorcumers die in dit deel van het kerkhof begraven werden tot het arme deel van de bevolking behoorden. Met name de vrouwen bereikten als gevolg van hun zware leefomstandigheden slechts een geringe lichaamslengte en stierven op jonge leeftijd.

De armelui werden in eenvoudige kisten van goedkoop hout begraven in een graf, dat maar in enkele gevallen was voorzien van een kruis, in de schaduw van de Grote Kerk van Gorinchem.