Ach­ter de Kerk (2008)

Het open­leg­gen van een graf­kist met men­se­lij­ke res­ten

In de 11de en 12de eeuw was Gorin­chem, gele­gen aan de mon­ding van de Lin­ge, één van de eer­ste neder­zet­tin­gen waar van­uit het ach­ter­land ont­gon­nen werd. In de eeu­wen erna groei­de de neder­zet­ting onder het bewind van de Heren van Arkel uit tot een stad­je met van­af de twee­de helft van de 13de eeuw aar­den wal­len en grach­ten. In 1382 ver­kreeg Gor­cum stads­rech­ten.

Zoals in veel dor­pen en ste­den vorm­de de kerk het mid­del­punt van de neder­zet­ting. In 1263 werd een aan Sint Maar­ten gewij­de kerk in gebruik geno­men. De toren raak­te in een onweer in 1361 zwaar bescha­digd en werd ver­van­gen door de hui­di­ge toren waar­aan tus­sen 1450 en 1517 is gebouwd. Moge­lijk wer­den van­af de bouw van de eer­ste kerk in Gor­cum op de gewij­de grond rond het kerk­ge­bouw over­le­de­nen begra­ven.

Begraaf­plaats
De eer­ste afbeel­ding van de kerk en het kerk­hof, van de hand van de car­to­graaf Jacob van Deven­ter, dateert uit de 16de eeuw. Car­to­gra­fi­sche gege­vens uit de 16de tot 20ste eeuw geven een indruk van de ont­wik­ke­ling van het kerk­ge­bouw en het ruim­te­ge­bruik van het omlig­gen­de ter­rein. Hier­uit is op te maken dat het deel van het kerk­ter­rein ten noor­den van de toren dat in 2008 door Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen is onder­zocht, moge­lijk tot in de 18de eeuw in gebruik was als begraaf­plaats.

Bij dit arche­o­lo­gi­sche onder­zoek, dat naar aan­lei­ding van de geplan­de aan­leg van een blus­in­stal­la­tie voor de kerk­to­ren is uit­ge­voerd, zijn 53 indi­vi­du­en opge­gra­ven. De gra­ven lagen naar chris­te­lij­ke tra­di­ties over­we­gend oost-west geo­ri­ën­teerd, met een lich­te afwij­king naar het noor­den van­we­ge de door de lig­ging van de Krijt­straat gedic­teer­de inde­ling van het kerk­hof.

(Detail) stads­plat­te­grond Gorin­chem, Jacob van Deven­ter (1558), col­lec­tie Nati­o­naal Archief inv.nr. 1.4–5

Door de beperk­te opper­vlak­te die bij de arche­o­lo­gi­sche opgra­ving kon wor­den onder­zocht zijn uit­spra­ken over de inde­ling en de ont­wik­ke­ling van het kerk­hof las­tig te bear­gu­men­te­ren. Een onder­scheid in de kist­vor­men van de gra­ven in het noor­de­lij­ke deel van de opgra­vings­put en de ove­ri­ge gra­ven heeft moge­lijk te maken met de inde­ling van het kerk­hof. Een dia­chroon onder­scheid is moge­lijk te her­ken­nen in de dis­con­ti­nu­ï­teit van de loca­tie­keu­ze van de begra­vin­gen. Ook is dit een aan­wij­zing voor de wij­ze waar­op de gra­ven wer­den gemar­keerd.

Het vondst­ma­te­ri­aal en de den­dro­chro­no­lo­gi­sche date­rin­gen van het hout van de graf­kis­ten tonen dat de aan­ge­trof­fen indi­vi­du­en tus­sen de 14de/15de eeuw en de 18de eeuw moe­ten zijn begra­ven.

Arme­lui
Het fysisch-antro­po­lo­gi­sche onder­zoek laat zien dat de Gor­cu­mers die in dit deel van het kerk­hof begra­ven wer­den tot het arme deel van de bevol­king behoor­den. Met name de vrou­wen bereik­ten als gevolg van hun zwa­re leef­om­stan­dig­he­den slechts een gerin­ge lichaams­leng­te en stier­ven op jon­ge leef­tijd.

De arme­lui wer­den in een­vou­di­ge kis­ten van goed­koop hout begra­ven in een graf, dat maar in enke­le geval­len was voor­zien van een kruis, in de scha­duw van de Gro­te Kerk van Gorin­chem.

18-01-2008 RTV Rijn­mond
Bot­res­ten gevon­den bij Gro­te Toren Gorin­chem
Tij­dens graaf­werk­zaam­he­den naast de Gro­te Toren in Gorin­chem zijn men­se­lij­ke bot­res­ten gevon­den. Het gaat om bot­ten die afkom­stig zijn van een begraaf­plaats aan de Groen­markt die 200 jaar gele­den is geslo­ten.
Lees ver­der...

02-03-2011 AD Rivie­ren­land
Ske­let­ten bij Gro­te kerk had­den zwaar leven
De Gor­cu­mers die eeu­wen gele­den in de scha­duw van de Gro­te Kerk zijn begra­ven, heb­ben een zwaar leven ach­ter de rug gehad. Dit blijkt uit fysisch-antro­po­lo­gisch onder­zoek van hun bot­res­ten.
Lees ver­der...

30-05-2008 AD Rivie­ren­land
Opge­gra­ven bot­jes naar lab voor onder­zoek
Bij de arche­o­lo­gi­sche opgra­vin­gen in de sleuf naast de Gro­te Toren in Gorin­chem zijn behal­ve bot­ten en enke­le scherf­res­ten geen bij­zon­der­he­den gevon­den.
Lees ver­der...

28-05-2008 Gor­cum­se Cou­rant (Kic­ky Daoud)
Gra­ven in de gra­ven, team van arche­o­lo­gen aan het werk bij de Gro­te Kerk
In een kne­kel­put naast de Gro­te Kerk lig­gen twee sche­dels. Een arche­o­loog haalt ze voor­zich­tig uit de zwa­re klei.
Lees ver­der...

27-05-2008 De Stad Gorin­chem
Wroe­ten in de Gor­cum­se klei Arche­o­lo­gen bren­gen bot­ten in kaart
Han­den gehuld in latex hand­schoe­nen gra­ven uiterst voor­zich­tig de over­tol­li­ge mod­der weg. Steeds meer bot­ten komen aan de opper­vlak­te te lig­gen.
Lees ver­der...

22-05-2008 AD Rivie­ren­land (Kees Tanis)
Opge­gra­ven bot­ten kun­nen leef­tijd en ziek­te prijs­ge­ven
De bot­ten die deze week wor­den opge­gra­ven in de sleuf bij de Gro­te Toren in Gorin­chem wor­den de komen­de maan­den ver­der onder­zocht.
Lees ver­der...

21-5-2008 De Stad Gorin­chem
Nader onder­zoek naar opge­gra­ven bot­ten in Gorin­chem
De bot­ten die deze week wor­den opge­gra­ven in de sleuf bij de Gro­te Toren in Gorin­chem wor­den de komend maan­den nader onder­zocht.
Lees ver­der...

14-5-2008 Gor­cum­se Cou­rant
Ver­der zoe­ken naar ske­let­ten
Na het week­end wordt er gegra­ven bij de Gro­te Toren, om te onder­zoe­ken of er meer men­se­lij­ke res­ten lig­gen.
Lees ver­der...

06-05-2008 De Stad Gorin­chem
Arche­o­lo­gisch onder­zoek bij Gro­te Toren
Tij­dens de werk­zaam­he­den voor de blus­in­stal­la­tie van de gro­te Toren werd in janu­a­ri een gro­te hoe­veel­heid men­se­lij­ke bot­ten aan­ge­trof­fen.
Lees ver­der...

22-01-2008 De Stad Gorin­chem
Hon­der­den bot­ten bij de Gro­te Kerk.
Werk­lui vin­den kerk­hof tij­dens graaf­werk.
Lees ver­der...

17-01-2008 AD Rivie­ren­land
Bot­res­ten onder toren­vloer
Gorin­chem ver­rast door vondst ver­stoord kerk­hof.
Lees ver­der...

Hoog­en­dijk, T., M. d’Hollosy & T. Ver­min­nen (2010)
Arche­o­lo­gi­sche Opgra­ving (AO), Gorin­chem Ach­ter de Kerk/Krijtstraat, Hol­lan­dia reeks 296, Zaan­dijk .
Flip­book | PDF (42,41 MB)

Hoog­en­dijk, T., M. d’Hollosy & T. Ver­min­nen (2011)
In de scha­duw van de Gro­te Kerk. Een arche­o­lo­gi­sche opgra­ving van het kerk­hof bij de toren van de Gro­te Kerk in Gorin­chem, Zaan­dijk.

Rooi­j­en, E. van (2008)
Gorin­chem: Ach­ter de Kerk, in: Arche­o­lo­gi­sche Kro­niek van Zuid-Hol­land, 40, p. 16.
Flip­book | PDF (5,76 MB)