Ach­ter de Kerk (2008)

Het vrij leg­gen van de gra­ven

In de 11^de en 12^de eeuw was Gorin­chem, gele­gen aan de mon­ding van de Lin­ge, één van de eer­ste neder­zet­tin­gen waar van­uit het ach­ter­land ont­gon­nen werd. In de eeu­wen erna groei­de de neder­zet­ting onder het bewind van de Heren van Arkel uit tot een stad­je met van­af de twee­de helft van de 13^de eeuw aar­den wal­len en grach­ten. In 1382 ver­kreeg Gor­cum stads­rech­ten.

Zoals in veel dor­pen en ste­den vorm­de de kerk het mid­del­punt van de neder­zet­ting. In 1263 werd een aan Sint Maar­ten gewij­de kerk in gebruik geno­men. De toren raak­te in een onweer in 1361 zwaar bescha­digd en werd ver­van­gen door de hui­di­ge toren waar­aan tus­sen 1450 en 1517 is gebouwd. Moge­lijk wer­den van­af de bouw van de eer­ste kerk in Gor­cum op de gewij­de grond rond het kerk­ge­bouw over­le­de­nen begra­ven.

Begraaf­plaats

De eer­ste afbeel­ding van de kerk en het kerk­hof, van de hand van de car­to­graaf Jacob van Deven­ter, dateert uit de 16^de eeuw. Car­to­gra­fi­sche gege­vens uit de 16^de tot 20^e eeuw geven een indruk van de ont­wik­ke­ling van het kerk­ge­bouw en het ruim­te­ge­bruik van het omlig­gen­de ter­rein. Hier­uit is op te maken dat het deel van het kerk­ter­rein ten noor­den van de toren dat in 2008 door Hol­lan­dia Arche­o­lo­gen is onder­zocht, moge­lijk tot in de 18^de eeuw in gebruik was als begraaf­plaats.

Bij dit arche­o­lo­gi­sche onder­zoek, dat naar aan­lei­ding van de geplan­de aan­leg van een blus­in­stal­la­tie voor de kerk­to­ren is uit­ge­voerd, zijn 53 indi­vi­du­en opge­gra­ven. De gra­ven lagen naar chris­te­lij­ke tra­di­ties over­we­gend oost-west geo­ri­ën­teerd, met een lich­te afwij­king naar het noor­den van­we­ge de door de lig­ging van de Krijt­straat gedic­teer­de inde­ling van het kerk­hof.

(Detail) stads­plat­te­grond Gorin­chem, Jacob van Deven­ter (1558), Nati­o­naal Archief inv​.nr. 1.4−5

Door de beperk­te opper­vlak­te die bij de arche­o­lo­gi­sche opgra­ving kon wor­den onder­zocht zijn uit­spra­ken over de inde­ling en de ont­wik­ke­ling van het kerk­hof las­tig te bear­gu­men­te­ren. Een onder­scheid in de kist­vor­men van de gra­ven in het noor­de­lij­ke deel van de opgra­vings­put en de ove­ri­ge gra­ven heeft moge­lijk te maken met de inde­ling van het kerk­hof. Een dia­chroon onder­scheid is moge­lijk te her­ken­nen in de dis­con­ti­nu­ï­teit van de loca­tie­keu­ze van de begra­vin­gen. Ook is dit een aan­wij­zing voor de wij­ze waar­op de gra­ven wer­den gemar­keerd.

Het vondst­ma­te­ri­aal en de den­dro­chro­no­lo­gi­sche date­rin­gen van het hout van de graf­kis­ten tonen dat de aan­ge­trof­fen indi­vi­du­en tus­sen de 14^de/15^de eeuw en de 18^de eeuw moe­ten zijn begra­ven.

Arme­lui

Het fysisch-antro­po­lo­gi­sche onder­zoek laat zien dat de Gor­cu­mers die in dit deel van het kerk­hof begra­ven wer­den tot het arme deel van de bevol­king behoor­den. Met name de vrou­wen bereik­ten als gevolg van hun zwa­re leef­om­stan­dig­he­den slechts een gerin­ge lichaams­leng­te en stier­ven op jon­ge leef­tijd.

De arme­lui wer­den in een­vou­di­ge kis­ten van goed­koop hout begra­ven in een graf, dat maar in enke­le geval­len was voor­zien van een kruis, in de scha­duw van de Gro­te Kerk van Gorin­chem.